ZAKAUKAZIE. DZIENNIK Z PODRӯY PO ARMENII I GRUZJI > ARMENIA, GRUZJA, ROSJA > artyku y, realcje i zdj cia z podr y

Artyku y i relacje z podr y Globtroter w

relacje z podr�y

Dlaczego akurat Zakaukazie? Mam w tej kwestii pewn� prywatn� hipotez�, a konkretnie podejrzewam bin Ladena. Po 11 wrze�nia pobankrutowa�a masa towarzystw lotniczych, pozamykano wiele linii i ci, kt�rzy nie zniech�cili si� do lotniczych podr�y nie zmie�cili si� w tych nielicznych samolotach kursuj�cych na co bardziej (i co mniej) egzotycznych trasach. W dodatku mog�y�my wyruszy� na wakacje tylko w sierpniu czyli akurat wtedy, kiedy na wakacje wyje�d�a ca�a Europa Zachodnia. No i stan�o na wyprawie do kraj�w, gdzie od biedy b�dzie mo�na si� dosta� �rodkiem lokomocji l�dowej. A �e arabski Bliski Wsch�d i Turcj� zna�y�my ju� dobrze, pad�o na Zakaukazie – Armenia, Gruzja, Azerbejd�an. W dodatku w Moskwie mia�y�my kumpla wi�c kilka dni w Rosji czemu nie?

Niestety potem zacz�y si� schody. Wizy do Armenii dosta�y�my w Warszawie bez problemu, ale gruzi�skie okaza�y si� kosztowa� fortun� (80$ na lotnisku) a azerskie 100$ i to za�atwiane przez biuro podr�y w Moskwie. W dodatku na tydzie� przed wyjazdem nie mia�y�my rezerwacji na poci�g do Moskwy...
Ale wreszcie przysz�a godzina zero i ruszy�y�my za wschodni� granic�.

Rosja

Brze��. Miasto jak miasto. Tylko jedno obudzi�o m�j socjologiczny instynkt. To by�y „babuszki”, kt�re ju� na dworcu w Brze�ciu pojawi�y z pieczon� kuric�, kartoszk�, jagodami.... z r�ki do r�ki, przez okno, lub prosto do przedzia�u (nie wiem doprawdy co targa�y�my ze sob� chleb i kie�bas� z Polski). Nast�pny tydzie� sp�dzony w Rosji utwierdzi� mnie tylko w tym pierwszym podejrzeniu: Rosja to przede wszystkim kobiety, a babuszka to instytucja. Piero�ki i kartoszka od babuszki, noclegi u babuszki, mo�na odmienia� przez wszystkie przypadki. M�czy�ni w Rosji w og�le nie rzucaj� si� w oczy. A je�li ju� to albo ci pijani albo ci otyli, o nalanych g�bach w drogich restauracjach i klubach. Co innego rosyjskie dziewczyny.... Od rana pe�ny makija�, zrobione w�osy, szpileczki. Zazwyczaj wszystko w bardzo dobrym stylu. Pierwszy raz w �yciu �a�owa�am, �e nie wzi�am ze sob� �adnych but�w na obcasie, cho�by skromniutkim, a tak to nie wiedzia�am, gdzie nogi podzia� w jakimkolwiek miejscu publicznym. Niewyja�nion� tajemnic� pozosta� tylko ten niewidoczny zwi�zek przyczynowo-skutkowy mi�dzy tymi wylaszonymi laskami, rosyjskimi m�czyznami i babuszkami? Je�li mog� tylko zaproponowa� moj� hipotez�: co �adniejsze m�ode dziewczyny �yj� ze sponsor�w, sponsorzy jak i wszyscy m�czy�ni w Rosji maj� do�� kr�tk� �redni� trwania �ycia, no i babuszki musz� si� na staro�� chwyta� r�nych sposob�w prze�ycia.

Moskwa

Z punktu widzenia czytelnika szukaj�cego informacji jak w Moskwie na w�asn� r�k� przetrwa� i jeszcze do tego si� dobrze bawi� nie jeste�my najlepszym �r�d�em informacji. Alosza, kt�ry jest Moskwianinem z urodzenia i wyboru, by� naszym anio�em str�em, przewodnikiem i „swoim cz�owiekiem w mie�cie”. Sk�ama�abym twierdz�c, �e odebra� nas z Bia�oruskiej a potem na dworzec odstawi�, ale Moskwa bez Aloszy wygl�da�aby zupe�nie inaczej. Nie zabra� nas co prawda do nocnego klubu, gdzie rozebrani faceci p�ywaj� w akwarium ani innych podobnych miejsc zachwalanych w naszym przewodniku, ale za to zna� wszystkie najlepsze gruzi�skie (uzbeckie, azerskie....) restauracje i wszystkie te miejsca, kt�rych adresy znaj� tylko wtajemniczeni. No i schodzi� z nami ca�� Moskw� na piechot�. Daruje Wam opisu tego, co w Moskwie zobaczy� mo�na, bo Moskwy opisa� si� nie da. Je�li mo�na tylko cos poleci�, to zajrzenie do paru pozycji literatury rosyjskiej. �eby na przyk�ad w pe�ni doceni� takie na przyk�ad Patriarsze Prudy wypada�oby zna� cho� z grubsza histori� Berlioza i Anielci i ca�ej reszty. Tylko Plac Czerwony nie potrzebuje �adnego wcze�niejszego przygotowania. Jest jedyny w swoim rodzaju. Przy okazji, nie by�y�my tylko u Grzyba (to jedna z ksywek Lenina). Ale on przyjmuje tylko w godzinach przedpo�udniowych i w dodatku ci�gn� si� do niego ogromne t�umy. My upar�y�my, �e wejdziemy jak trzeba – za darmo, nie op�acaj�c si� przewodnickiej mafii. No i jak wychodz� ci co nie kooperuj� z mafi�? Ano albo wstaj� �witem, albo musz� prze�o�y� wizyt�... Zreszt� bilety wst�pu w Moskwie to osobna historia. W zasadzie s� bilety (a raczej osobne ich ceny) dla Rosjan i cudzoziemc�w (dla student�w s� zni�ki). Alosza pr�bowa� kupowa� dla nas bilety jak dla Rosjan, ale to nie zawsze dzia�a�o. Przy wej�ciu do cerkwi Wasyla B�ogos�awionego bileterka rozdar�a si� naraz do Magdy: Wy rossijjska gra�danka?!!! Alosza pr�bowa� ratowa� sytuacj� t�umacz�c, �e to kole�anka z Ukrainy, ale bez sukcesu. Prywatnie uwa�am, �e wzi�to j� za kogo� z Kaukazu (p�niej w Armenii wszyscy b�d� m�wi� do niej po ormia�sku). By�a to wi�c dyskretna face control.

Suzdal

Nie wiem jak mo�na by� w Rosji i nie zobaczy� �adnego z miast Z�otego Pier�cienia. Moskwa to Moskwa, a Rosja zaczyna si� pod Moskw�. W dodatku to ta Rosja z moich wyobra�e� o dawnej, przedrewolucyjnej Rosji, z „Andrieja Rublowa” Tarkowskiego i opowiada� Bunina. Miejsce tak sielskie, �e musicie mi wszyscy wybaczy� ten kicz, kt�ry teraz nast�pi: pobielone �ciany klasztor�w, cebule cerkwi, dzieci krzycz�ce na ��kach, zakonnicy z d�ugimi t�ustymi w�osami opadaj�cymi na kark. Brakuje tylko dziewcz�t w kokosznikach i z wiadrami wody na k�adce.

Suzdal to by�o objawienie. Dawna stolica Rusi i miejsce zes�ania niechcianych �on i niepos�usznych si�str rosyjskich car�w. Dziesi�tki klasztor�w i cerkwi, drewniana, niska zabudowa. Przyjechali�my na szcz�cie we wtorek, kiedy wszystkie muzea maj� wychodne, wi�c by�o sennie i pusto, je�li nie liczy� tych niewielu mieszka�c�w na ulicach, babuszek handluj�cych na murku ma�osolnymi og�rkami, paroma pomidorami z przydomowego ogr�dka, upra�onymi ziarnami s�onecznika oraz licznych stragan�w z pami�tkami, czekaj�cymi na lepszy dzie�.

Przed nami by�y ju� w Suzdalu ekipy remontowe, kt�re zabra�y si� za niszczej�ce od dziesi�tk�w lat cerkwie i klasztory (zamienione kiedy� w magazyny i zak�ady, albo pozostawione w�asnemu losowi). Wr�ci�y zakony i pojawi�a si� prywatna inicjatywa. Dzi�ki tej ostatniej poszli�my do prawdziwej ruskiej bani, pachn�cej drewnem i brzoz�, z herbat� z elektrycznego samowara i domowymi konfiturami. I to wszystko za 30 dolc�w, ��cznie z dojazdem z/do klasztoru gdzie zatrzymali�my si� na noc. Wiecz�r w bani kosztowa� Magd� jeszcze dodatkowo par� rubli wi�cej, bo odnowi�o si� jej zapalenie ucha, kt�re ledwo wyleczy�a przed wyjazdem. W Moskwie bez problemu (i recepty) kupi�y�my w aptece antybiotyki.

Sam wyjazd z Moskwy okaza� si� by� du�o bardziej stresuj�cy ni� planowa�y�my. Zaraz po przyje�dzie do Moskwy posz�y�my zarezerwowa� bilety na samolot do Erewania. Niestety bilet�w nie mo�na zarezerwowa� bez okazania paszport�w (a kt�re przecie� by�y w ambasadzie gruzi�skiej) ale za to mo�na zarezerwowa� je telefonicznie (ju� bez paszport�w). C�, sowiecka logika. W czwartek, ju� z paszportami posz�y�my wykupi� bilety. Niestety okaza�o si�, �e skasowano nasz� rezerwacj� na pi�tek rano. Uda�o si� nam kupi� bilety na pi�tek w nocy ale chcia�y�my z�o�y� skarg� za to anulowanie rezerwacji. Panienka przez 10 minut grzeba�a w komputerze, by w ko�cu z triumfuj�c� min� oznajmi�, �e rezerwacj� anulowano nam w Miami. Aerof�ot zarezerwowa�, Miami anulowa�o, wi�c zostali�my odes�ani do Miami!

Szeremietiewo te� nie wzbudzi�o naszego entuzjazmu. T�oczno i nieuprzejmie. Celnik przyczepi� si� do naszych dolar�w i braku podbitej deklaracji z Brze�cia. Na szcz�cie sko�czy�o si� na kr�tkiej gadce. Sam przelot zas�uguje za� na wzmiank�. Przede wszystkim nale�y zwr�ci� honor Aerof�otowi. Samolot nie spad� na trasie, okaza� si� sympatycznym boeingiem no i mia� pyszn� kuchni�, nawet wzi�wszy zak�adk� na to, �e snacka serwowano o 3 nad ranem.

Armenia.

Po pierwsze do Armenii lataj� sami Ormianie. Po drugie, jak ustali�y�my w czasie naszego pobytu wi�cej ich lata w kierunku „z” ni� „do” Armenii, co ma bardzo powa�ne konsekwencje, o czym poni�ej. Po trzecie jak kto� lubi wakacyjny survival polecamy mu szczeg�lnie Armeni�. W promocji dostanie od nas przewodnik Lonely Planet po tym kraju. Jakakolwiek pr�ba konfrontacji tego, co w nim napisano z rzeczywisto�ci� wzmaga poczucie paniki (wina to oczywi�cie przewodnika a nie rzeczywisto�ci!) No i jaka motywacja do nauki rosyjskiego! Mottem przewodnika jest bowiem: „Nie wiesz co i gdzie? Zapytaj sam!” Pierwsze wra�enie z Armenii to ciemno�ci i upa�. I tak mia�o w du�ej cz�ci pozosta�. W�dr�wki po mie�cie po zmroku wy��cznie na odpowiedzialno�� w�druj�cego, bo nie ma publicznego o�wietlenia ulic, a remontuje si� ostatnio w Erewaniu sporo.

Erewa�

Zakwaterowa�y�my si� w hotelu Erebuni. Pami�ta on je�li nie pocz�tki miasta to na pewno dobre sowieckie czasy z Polakami t�ocz�cymi si� na pietrach. Nawet nasza eta�owa z rozrzewnieniem zareagowa�a za d�wi�k Polsza. Facet na recepcji wzruszy� si� widz�c Poliaczki i nawet zagada� do mnie po polsku. Wtedy nie mia�am jeszcze poj�cia, �e to b�dzie sta�y motyw naszej wycieczki...

Co mo�na robi� w Erewaniu? Po Moskwie przede wszystkim odpoczywa�! Od jednej eleganckiej kawiarenki do drugiej, od jednego parku do drugiego (a podobno w latach 90-tych wyci�to w miastach drzewa by nadrobi� braki w bran�y ciep�owniczej!). Uwa�a� tylko nale�y na bran�� restauracyjn�. W najbardziej nastrojowym ogr�dku w mie�cie, podano nam sa�atk� prosto z puszki bonduelle i szasz�yki, gdzie wi�cej by�o t�uszczu i �ci�gien ni� mi�sa. A propos szasz�yk�w – te arme�skie to mi�so z ko�ci� rzucone na ruszt!

Kwestia poruszania si� po mie�cie okaza�a si� nieco utrudniona. Ormianie nie maj� kompleks�w by rozmawia� po rosyjsku. W telewizji wi�kszo�� program�w rosyjskoj�zycznych, kolorowa prasa na ulicznych straganach te� rosyjskoj�zyczna. Na prowincji nadal strasz� te wszystkie supiermarkty w cyrylicy... Niestety tylko w erewa�skim metrze nazwy stacji nadal s� wykute w obu j�zykach. Tabliczki na wszystkich autobusach i minibusach s� ju� tylko po ormia�sku. Trzeba wi�c ci�gle pyta� i pyta�.

Nast�pnego dnia rano pojecha�y�my do Echmiadzyna – tutejszej Cz�stochowy, le��cej zaledwie p� godziny minut autobusem od Erewania. W�a�ciwie by�aby to jeszcze jedna wycieczka – z prawej ko�ci�, z lewej ko�ci�, freski a teraz czas wolny, gdyby nie decyzja pozostania na mszy w jednym z mniejszych ko�cio��w-klasztor�w. Ormianie maj� do religii stosunek podobny jak Polacy. W czasach sowieckich partyjni dygnitarze po kryjomu chrzcili dzieci a ko�cio�y by�y otwarte. Dzi� w niedziel� nie s� bynajmniej puste. Zdarza�o mi si� jednak s�ysze� od starszych ludzi pytanie czy wierz� w Boga. To pytanie z serii tych, a jak tam u was w Polsce? Lepiej? Gorzej? Mama, tata maj� prac�? Jakby por�wnywanie szk�d, ktokolwiek by je wyrz�dzi�.

Po po�udniu pojecha�y�my do Khor Virap. To klasztor s�yn�cy z g��bokiej studni, w kt�rej �wi�ty Grzegorz sp�dzi� spory kawa�ek �ycia (mo�na do niej zej�� ale jej g��boko�� rozczrowywuje). Przede wszystkim wida� stamt�d przepysznie Ararat. (Dla tych co szukaj� informacji praktycznych: do Khor Virap mo�na dojecha� minibusem, kt�ry zatrzymuje si� dwa kilometry od klasztoru, ale uwaga! Autobusy odje�d�aj� w Erewaniu z okolic dworca kolejowego a nie autobusowego). Podr� by�a nieco pechowa. Z powodu pory dnia i pogody widok na Ararat by� kiepski a w drodze powrotnej nie zmie�ci�y�my si� do minibusu. Posz�y�my wi�c piechot� w stron� najbli�szej wioski w towarzystwie jeszcze jednego sp�nialskiego. �amanym ruskim ustalili�my, �e towarzysz niedoli jest w naszym wieku i jest biznesmenem tj. ma kiosk we wsi. Wreszcie na po�y autostopem, na po�y autobusem z�apanym na innej szosie dotar�y�my do Erewania. Autostop w Armenii nie jest najgorszym pomys�em, problem tylko, �e osobowym samochod�w jest niewiele i je�d�� raczej w pe�nym sk�adzie. Wiele jest rodzaj�w biedy na Zakaukaziu. Ta w okolicach Khor Virapu by�a bied� tak� trzecio�wiatow�, ch�opsk�. W Vajku, Sevanie, Vanadzorze bieda by�a postsowiecka. Straszy�a blokowiskami wyrastajacymi z nik�d, nikomu i niczemu nie s�u��cymi, powybijanymi szybami, pustymi mieszkaniami po robotnikach, kt�rzy stamt�d ju� uciekli, przestrzeniami niewykorzystanych supermarket�w.

Jeszcze tego samego wieczoru posz�y�my w Erewaniu do internet cafe. Ta mnogo�� internet cafe tak jak i agencji podr�y te� w jaki� spos�b oddaje diasporyczno�c tego kraju. �eby spotka� si� z rodzin� trzeba usi�� przed komputerem albo kupi� bilet lotniczy. I tym razem rozmowa zacz�a si� standardowo: Skolko stoit odin czas? Odpowied� pad�a ju� bardziej zaskakuj�ca: A wy otkuda? Iz Polszy! No to cze�� dziewczyny! Tak pozna�y�my Arka (Arika jak kto woli). Je�li kiedykolwiek, jakkolwiek, dotrze Arek do ciebie ten tekst to pozdrawiamy! Szkoda, �e nie by�o ju� okazji by spr�bowa� razem ormia�skiego koniaku...

Arek by� jednym z tysi�cy Ormian, kt�rzy pracuj� czy konkretniej po prostu �yj� w Polsce. A kt�rych Polska nie chce. Arek pr�buje w tej chwili uzyska� wiz�, by m�c legalnie wjecha� do Polski. Jego �on� deportowano do Armenii kilka miesi�cy wcze�niej za nielegalny pobyt. W pewnym polskim miasteczku zosta� za� Arkowy, urodzony w Polsce, syn i ca�y maj�tek i znajomi i przyjaciele. Kiedy nie uda�o si� przeby� Odry, Polska okaza�a si� by� niezgorszym miejscem na ziemi. I taka by�a przynajmniej do roku 2000 bo wcze�niej policja si� nie czepia�a nielegalnych imigrant�w. Arik pr�bowa� nam te� sprzeda� patent jak spekulowac walut�, by si� nam zwr�ci�y koszty podr�y, niestety wszystkie okaza�y�my si� beznadziejnie pozbawione g�owy do interes�w.

Yegegnadzor/Vayk/Noravank

Gdy pierwszy raz us�ysza�am o Yegegnadzor by�am prawie pewna sk�d Tolkien czerpa� inspiracj� pisz�c W�adc� pier�cieni. Yegegnadzor na mapie wygl�da na najlepsz� baz� wypadow� podczas wyprawy do Noravank. Noravank pojawi� si� za� na naszej trasie podczas rozmowy w pewnym erewa�skim biurze podr�y i okaza� si� wyj�tkowo fotogeniczny. Armenia jest trudnym krajem do samodzielnego podr�owania. Niby ma�y kraj ale drogi fatalne, wszystkie najciekawsze obiekty postawiono na odludziu, baza noclegowa i gastronomiczna w terenie kiepsko rozwini�ta. To by� b��d pr�bowa� zaoszcz�dzi� na wyprawie w arme�ski interior.

W erewa�skiej informacji turystycznej (nowo otwarta, dobrze wyposa�ona, �rednio zorientowana ale bardzo �yczliwa obs�uga, niedaleko placu Republiki) powiedziano nam, �e nie ma �adnych hoteli w Yegegnadzor i musimy pojecha� do Vayku. Tak te� zrobi�y�my. Podr� trwa�a kilka d�ugich godzin straszliwie zapchanym i „nieco” zakurzonym autobusem, choc w wyborowej „rodzinnej” atmosferze. Po drodze mieli�my te� nieprzewidziany post�j, kiedy zacz�o pali� si� ko�o i nale�a�o je ugasi�.

Sam Vayk zrobi� nie do ko�ca pozytywne wra�enie. Perspektywa sp�dzenia nim ca�ego wieczora wyda�a si� r�wnie� ma�o poci�gaj�ca. W centrum sta�o kilka rozsypuj�cych si� blok�w, cz�� budynk�w straszy�a powybijanymi oknami, reszta miasteczka stanowi�y jednorodzinne domy ukryte w sadach, a to wszystko znajdowa�o si� w g��bokiej, g�rskiej dolinie. Droga do hotelu prowadzi�a obok komisariatu policji, gdzie od razu na ulicy zosta�y�my odpytane z plan�w naszej podr�y. Hotel nie posiada� �adnego szyldu i wygl�da� na ca�kowicie opuszczony. Zaprowadzi� nas tam pewien drobny nastolatek, kt�rego, jak si� potem okaza�o wujek, dogl�da� tego ca�ego interesu. Nie spodoba� nam si� (wujek) od pierwszego wejrzenia. Mia� jaki� taki cwany wygl�d i oczywi�cie by� pierwszy „do za�atwiania” Potrzebujemy taks�wk� – za�atwi, chcemy cos zje��- za�atwi, chcemy to, chcemy siamto – wszystko da si� za�atwi�. No i dowiedzia�y�my si� jeszcze, �e w miasteczku nie ma �adnej restauracji, jest kilka szasz�ykarni, ale za miastem i dost�pnych tylko zmotoryzowanym. Postanowi�y�my si� wi�c przej�� po miasteczku i kupi� przynajmniej jaki� chleb i pomidory na kolacj�. Wycieczka zacz�a si� sm�tnie. Puste ulice, nieliczni mieszka�cy ogl�dali si� za nami podejrzliwie, w zapyzia�ych sklepikach co to myd�o i powid�o po chlebie nie zosta� nawet zapach. I wtedy spotkali�my Tigrama, u kt�rego wujka mieszkali�my. Tigram przyszed� z koleg�, a kolega nie do�� e dobrze m�wi� po angielsku to jeszcze mia� samoch�d. W dodatku sp�dza� wakacje u rodziny w Vayku i co �atwo sobie wyobrazi� strasznie mu si� nudzi�o. Nie mogli�my lepiej na siebie trafi�. Najpierw pojechali�my zobaczy� nowy ko�ci� wzniesiony jak wszystkie arme�skie ko�cio�y nieco na odludziu, nad urwiskiem. Potem zeszli�my w d� urwiska, nad rzek�. Zajrzeli�my do pieczary, kt�ra przed wybudowaniem cerkwi s�u�y�a za miejsce modlitw.

Po zako�czeniu tej krajoznawczej wycieczki udali�my si� na wycieczk� gastronomiczn�. I to jest „must”! Szasz�ykarnia gdzie� przy odludnej szosie, z rzek� za plecami i g�rami nad g�ow�. Szasz�yki, pieczona ryba, kebab (tu akurat mielone mi�so z zio�ami), piwo...
Gor, kumpel Tigrama zaproponowa�, �e zawiezie nas nast�pnego dnia do Noravanku, co nas oczywi�cie bardzo ucieszy�o – wuj Tigrama policzy� ju� niez�� sumk� za zorganizowanie dla nas takiej wycieczki.

Nast�pnego dnia rano nie bardzo mia�y�my si� ochot� z wujkiem Tigrama spotka�. Niestety Gor si� sp�nia� i nasz cwany „komunista” (jak sam si� okre�li�) w ko�cu si� zjawi� i zaprosi� do siebie na g�r� kommandira tej wycieczki (w ko�cu pocz�wszy od dw�ch os�b wycieczka staje si� grupow�, a gdzie jest grupa tam jest i kommandir). Pad�o akurat na mnie. Zaproszono mnie do kanciapy i tam „wujek” zacz�� s�czy� jad w tej niby grzecznej rozmowie. Jak si� bawi�y�my, bo zauwa�y� �e wieczorem wr�ci�y�my p�no... Ach tak pozna�y�my Tigrama i jego koleg�... Jak mi�o, �e byli tacy sympatyczni... Co? Gor zabiera nas na wycieczk� do Noravanku? Ale� to uprzejmie z jego strony! No c�, on um�wi� nam ju� transport ale skoro wolimy jecha� z ch�opakami... Czy ju� om�wili�my kwesti� ceny? Tigram!!! W tym samym czasie Tigram zjawi� si� w holu na dole i mocno zaniepokoi�o go moje znikni�cie. Przyszed� do nas na g�r� i wtedy jego wuj ostro wzi�� go na sptyki. Niestety przeszli na ormia�ski i niewiele mo�na by�o z tego zrozumie�. Wygl�da�o to jednak na przyspieszony kurs biznesu. Zreszt� gdy tylko Tigram znikn�� z pokoju, jego wuj powiadomi� mnie �e w�a�nie wyt�umaczy� bratankowi jak (i za ile!)ma zaj�� si� turystkami.

Tak wi�c Gor przyjecha� i zacz�y�my pakowa� baga�e do samochodu. Sytuacja by�a dosy� napi�ta i wreszcie Tigram wyb�ka�, �e je�li taks�wka w Erewaniu kosztuje 80 dram to policzywszy przez ilo�� kilometr�w do zrobienia.... nawet nie sko�czy� bo wybuchn�am od kiedy to Gor zosta� taks�wkarzem?! Oczywi�cie sam Gor stwierdzi�, �e wystarczy jak si� zrzucimy na benzyn�, ale i tak nie bardzo polepszy�o to atmosfery. W ka�dym razie to by� najmniej sympatyczny w�tek ca�ej naszej podr�y.

Wi�kszo�� zabytk�w w Armenii w pewien spos�b rozczarowuje, dotarcie do nich, je�li nie jest si� ze zorganizowan� wycieczka albo przynajmniej w�asnym transportem wymaga sporo zachodu. Je�li na przyk�ad po kilku godzinach podr�y z Erewania w takim Vayku by�oby si� skazanym na wiecz�r w hotelowym pokoju i chleb z serem, oraz perspektyw� sp�dzenia po�owy nast�pnego dnia w podr�y, nawet najpi�kniejszy klasztor w najpi�kniejszym miejscu nie do ko�ca satysfakcjonuje. Tym bardziej je�li to kt�ry� z kolei klasztor. Trudno za� liczy�, na bananow� m�odzie� sp�dzaj�c� tam notorycznie wakacje.... Mo�na natomiast zdecydowa� si� na zwiedzanie ca�ej po�udniowej Armenii i nawet po��czy� to z wycieczk� do G�rnego Karabachu. Jak si� zdaje Armenia jest g�r� w tym konflikcie i jest mo�liwy przejazd samochodem do tej�e enklawy.

Z powrotem do Erewania wr�cily�my marshrutk� – zdecydowanie szybciej i wygodniej ni� autobusem, cho� bez mo�liwo�ci nawi�zania bli�szych kontakt�w ze wsp�pasa�erami. Wyl�dowa�y�my na rogatkach Erewania dosy� wcze�nie. Postanowi�y�my wi�c spr�bowa� szcz�cia i jeszcze tego samego dnia dotrze� do Sevanu. O ile w Armenii autobusy kursuj� mniej wi�cej wed�ug rozk�adu jazdy to marshrutni albo b�d� albo nie. Wa�ne tylko by wiedzie� w kt�rej cz�ci miasta nale�y szuka� takowej jad�cej w po��danym przez nas kierunku. W informacji turystycznej podano nam ulic� (zreszt� nie do ko�ca w�a�ciw�). Kiedy bezradnie rozgl�da�y�my si� za kompetentnym informatorem podszed� do nas starszy pan. No i mo�ecie zgadn��, kim si� okaza�! Profesorem tamtejszego uniwersytetu i specjalist� w zakresie historii i kultury Ormian polskich. Nie m�wi� po polsku ale go dobrze rozumia� i w drodze na przystanek marshrutni opowiedzia� nam to i owo o polskich Ormianach. Marshrutni do Sevanu by�a ju� nie�le zapchana, a moja s�siadka zdradzi�a mi, �e z latach 80-tych by�a w Polsce na wycieczce. I �e w Warszawie o jeden tydzie� sp�nili si� na koncerty chopinowskie w �azienkach.

Sevan

To nast�pne miejsce gdzie mia�y�my ochot� wyrzuci� nasz przewodnik do jeziora. Wysiad�y�my w mie�cie, kt�re wzbudzi�o w nas zgroz�. Ohydne, rozpadaj�ce si� bloki, �mieci, wa��saj�ce si� krowy, porozje�d�ane drogi nad jeziorem. W dodatku od razu obskoczyli nas taks�wkarze i uprzejmie informowali, �e ka�dy z hoteli wzmiankowany w naszym przewodniku ju� nie rabotajet. W dodatku odleg�o�ci mi�dzy poszczeg�lnymi punktami w mie�cie ros�y w zastraszaj�cym tempie wraz z w��czeniem si� do dyskusji ka�dego nowego taks�wkarza. W dodatku naraz pojawi� si� w�r�d nich ch�opak w bli�ej nieokre�lonym wieku, pono� m�wi�cy po angielsku i lekko nachalny. Lekko za�amane sytuacj� postanowi�y�my z Justyn� p�j�� do miasta i si� same zorientowa� w sytuacji. Nasz angielskoj�zyczny niechciany wybawca ruszy� zreszt� za nami i musia�y�my go dosy� obcesowo potraktowa�. Jakie� by�o nasze zdumienie gdy wracaj�c po p� godzinie zasta�y�my Magd� w jak najlepszej komitywie z naszym angielskim przewodnikiem. A trzeba doda�, �e Magda bardzo niech�tnie nawi�zuje tego typu znajomo�ci. Okaza�o si� nie tylko, �e jest ju� �wietnie zorientowana, gdzie jeste�my ale mamy ju� za�atwiony hotel. Vahagn (tak mia� na imi� nasz wybawca) zdoby� zaufanie Magdy wyci�gaj�c z lekcji swoj� m�odziutk� nauczycielk� angielskiego, kt�ra zreszt� wkr�tce potem si� zn�w zjawi�a, by nas zaprowadzi� do hotelu. Hotel mie�ci� w budynku by�ego banku (czy te� to bank mie�ci� si� budynku dawnego hotelu...). By� w ka�dym razie zamkni�ty na cztery spusty, cho� nie�le si� trzyma�. Zapewne gdyby�my wiedzia�y to co wiemy dzi� od razu pojecha�yby�my za miasto i tam wynaj�y domek nad jeziorem, ale wtedy mog�yby�my nigdy nie spotka� Vahagn, Gayane, Lindsey.
Gayane zaprosi�a nas do siebie do domu. Blok by� w stanie totalnego rozk�adu, ale mieszkanie rodzic�w Gayane by�o schludne cho� od razu by�o wida�, �e si� nie przelewa. Gayane mieszka�a z rodzicami, rodze�stwem i szwagierk�. Szwagierka mia�a brata. A gdzie mieszka� brat? Oczywi�cie w Polsce! Pokazano nam jego zdj�cie z �on� w folderze reklamowym cyrku Korona, zreszt� podpisanych jako m�odzi polscy arty�ci...

Wraz z nami przysz�a te� Lindsey, Amerykanka kt�ra w ramach Peace Corps pomaga w Sevanie nauczycielom j�zyka angielskiego w zakresie metodyki i wreszcie znajomo�ci tego j�zyka. Wieczorem dosta�y�my si� wreszcie do naszego pokoju hotelowego i nawet zd��y�y�my p�j�� nad jezioro, cho� wraca� musia�y�my ju� w egipskich ciemno�ciach. Wtedy te� zda�am sobie spraw�, �e w�a�ciwie to jeszcze nic nie jad�am i pasowa�oby wst�pi� do sklepu. Akurat mia�y�my taki supermarket za rogiem. Kiedy tam zajrza�y�my w�a�nie rozkr�ca�a si� impreza. C�rka w�a�ciciela sklepu dosta�a si� na studia i nale�a�o to uczci�. Nie chc�c by� nieuprzejme zgodzi�y�my si� na lampk� wina. Potem na ladzie po kolei l�dowa� chleb, kie�basa, czekoladki. W sklepie zrobi�o si� t�oczno. Tylko jedna z m�odych ekspedientek zbojkotowa�a ze �miechem imprez� twierdz�c, �e kto� musi pracowa�. Zosta�y�my przedstawione s�siadowi z pobliskiej piekarni, kt�ry po pi�ciu minutach pojawi� si� z torb� ciastek dla nas. Potem pojawi� si� m�� jednej z ekspedientek, kt�ry mia� lodziarni�. Po paru minutach pojawi� si� wi�c z lodami. W gronie �wi�tuj�cych by� te� aptekarz wi�c, jakby co� posz�o nie tak po takiej kolacji, mo�na by by�o liczy� te� na niego. Wtedy tez pierwszy raz pozna�am tajemnic� s�owa chytryj. To kluczowe poj�cie na Zakaukaziu. Chytrzy s� wi�c w Armenii muzu�manie. Bo muzu�manie to Turcy, to Azerowie. Potem w Gruzji chytrzy b�d� Ormianie, a dla Rosjan Gruzini. Ale na razie trzeba by�o wypi� za zdrowie chrze�cija�skich bratnich narod�w! A teraz spuszcz� zas�on� na to w jakim radosnym stanie wr�ci�y�my do hotelu. ..

Nast�pnego ranka wparowa� to naszego pokoju Vahagn z zamiarem skoordynowania swoich plan�w z naszymi. W drodze nad jezioro mocno skrytykowa� nasze zachowanie poprzedniego wieczora (wie�ci w Sevanie rozchodzi�y si� b�yskawicznie) i kaza� sobie obieca�, �e nie b�dzie my tak wszystkim bezkrytycznie ufa�.

Sevan, gdy tylko miasto zniknie z oczu jest czym� niezwyk�ym. Szkoda, �e nie zosta�y�my tam d�u�ej. Posiedzia�y�my na wzg�rzu, kt�re kiedy� by�o wysp�, a dzi� jedynie p�wyspem z cerkwi� na szczycie. Tutaj Vahagn zdradzi� nam sw�j najwi�kszy sekret. �e kocha Gayane i chce si� z ni� o�eni�. Wstyd, ale z Justyna wybuchn�y�my w pierwszej chwili �miechem. Vahagn i ta �liczna, delikatna Gayane? Ale Vahagn by� bardzo powa�ny. Zdradzi� nam, �e ju� sprawdzi�, �e Gayane nie ma ch�opaka i co wa�niejsze nigdy nie mia�a, jest m�dra i dobra. I �e on bardzo si� pilnuje, by jej nie sp�oszy� przedwczesnym wyznaniem swych uczu�. Mam nadzieje, �e kiedy pisze te s�owa, Vahagn pracuje ju� w ratuszu, jak mu obiecano. Po uko�czeniu politechniki w Erewaniu przed czterema laty by� bez pracy i dopiero teraz pojawi�a si� szansa a i to tylko pod warunkiem, �e nauczy si� angielskiego. A maj�c prac� �atwiej b�dzie o�wiadczy� si� Gayane...

Potem poszli�my pomoczy� nogi w jeziorze. W wodzie pe�no by�o �elastwa, pani pod markiz� pilnie strzeg�a, by nikt nie ukry� si� w cieniu nie dokonawszy odpowiedniej op�aty. Vahagn starannie ukrywa� dziury w �atanych butach.

Dilijan

Od razu z Sevana pojecha�y�my zn�w nieco w g�r� do Dilijanu. Krajobraz zmieni� si� diametralnie. W okolicach Noravanku g�ry by�y zup�enie �yse, ��tawo-r�owe, drogi skaliste i pe�ne kurzu. Na p�nocy g�ry porasta�y g�ste lasy i krajobraz bardziej przypomina� jakby beskidzki.

Dilijan to by�a pora�ka. Vayk, Sevan by�y jak upad�e miasta, zniszczone, brudne i zapomniane, ale jednak tli�o si� w nich jakie� �ycie, w Sevanie mo�e nawet na sw�j spos�b kwit�o. Dilijan mo�e dlatego, �e wszyscy tak je zachwalali, �e by�o swego czasu jednym z najpopularniejszych uzdrowisk Zwi�zku Radzieckiego by� nie tyle miastem upad�ym co miastem-duchem. Weso�e miasteczko w samym centrum by�o opustosza�e, zaros�o trawa, rdzewia�y �a�cuchy i k��dki. Kioski by�y pozamykane, domy opustosza�y. Wszystkie restauracje pozamykane. Jak w ca�ej Armenii po ulicach wa��sa�y si� krowy (kt�rych jeszcze wi�ksze stada pas�y si� wy�ej w g�rach), w sklepach spo�ywczych na osiedlu sprzedawano w wielkich worach pasze. Na poczcie g��wnej kupi�y�my poczt�wki z roku 1986.

Pocz�tkowo planowa�y�my zamieszka� w hotelu, kt�ry poleca� nasz przewodnik. Niestety gdy wreszcie odnalaz�y�my hotel (mapa wydrukowana w przewodniku nijak nie przystaje do rzeczywisto�ci) mia� on powybijane wszystkie okna, cz�ciowo pozabijane deskami i dykt�. Na ulicy z�apano nam taks�wk� i pojecha�y�my na prywatn� kwater�. Dosta�y�my ogromny pok�j go�cinny, ze skrzypi�c� pod�og�, g��bokimi ��kami i pierzynami. �azienka by�a mniej „komfortowa”. Mie�ci�a si� w suterenie, z kranu lecia�a non stop lodowata woda, jakby kto� pu�ci� rurami g�rski strumie� a zagrzana kapa�a wrz�tkiem z zardzewia�ego prysznica nad g�ow�.

Wieczorem usiad�y�my na werandzie popijaj�c lipow� herbat� s�odzon� domowymi konfiturami. Dziadkowie u kt�rych mieszkali�my nie bardzo odwa�yli si� do nas przysi��, ale kiedy dziewczyny posz�y ju� do pokoju, usiad�am jeszcze z nimi w p�mroku pokoju porozmawia�. Okaza�o si� �e i od nich w rodzinie jest kto� w Polsce. I te� nikt bardzo nie wie czym on si� w tej Polsce zajmuje...

Nast�pnego ranka obudzi�o nas dudnienie deszczu (to lato by�o wyj�tkowo mokre) i z samego rana z�apa�y�my autobus do Vanadzoru.

Planuj�c podr� obawia�y�my si�, �e wszystkie drogi prowadz� przez Erewa�. Na mapie wygl�da�o to logicznie �e i poci�g i autobus musi jecha� do Tbilisi przez Vanadzor. Ale poci�g je�dzi do drug� noc, a autobus niekoniecznie zaje�d�a do miasta. Po wyl�dowaniu na dworcu zn�w otoczyli nas taks�wkarze proponuj�c podwiezienie do samej granicy. Gdy pyta�y�my o krzy��wk�, kt�r� jedzie autobus z Erewania odleg�o�ci tradycyjnie ros�y w oczach. Potem kto� do nas podszed� ukradkiem i rzuci� numer autobusu, kt�ry jedzie przez ta krzy��wk�. Niestety nie znalaz�y�my przystanku, a bardzo si� nam spieszy�o. Kto� �yczliwy znalaz� nam na ulicy taks�wk�. Taks�wkarz podwi�z� nas raptem 300 m dalej i usi�owa� wm�wi�, �e tamt�dy te� je�d�� autobusy do Erewania. Poniewa� odm�wi�y�my opuszczenia taks�wki kln�c zawi�z� nas na krzy��wk�. Po drodze mijali�my kobiety kopi�ce rowy przy drodze. Tam zakl�� i splun��, co „nowe” zrobi�o z lud�mi. Kiedy� by�y fabryki i by�a praca, a dzi� kobiety kopi� rowy ...

Autobus mi�dzynarodowy relacji Erewa�-Tbilisi zatrzymuje si� w Vanadzorze na ma�ej i zakurzonej krzy��wce. Na krzy��wce karnie czeka jaka� starsza Rosjanka z dw�jka wnuczk�w – dziewczynka ma jasne w�osy i kokardy, ch�opczyk w od�wietnym ubranku, czekaj� jacy� faceci w �rednim wieku i s�usznej tuszy, weso�a Ormianka w czarnej wydekoltowanej sukience z ogromnymi wypchanymi torbami. Za chwile przyniesie nam s�onecznik i pocieszy, �e jakby autobus nie przyjecha� to ona nas przenocuje u siebie w Vanadzorze. Ale autobus przyje�d�a.

Nasza znajoma okaza�a si� nadzwyczaj towarzyska. Przy pierwszej byle okazji dosiad�a si� do mnie. Okaza�a si� rzeczywi�cie Ormiank� ale urodzon� i wychowan� w Gruzji, kt�ra wysz�a w Armenii zam�� i tam ju� zosta�a cho� durak ten, kto zostaje w Armenii. Do Tbilisi przemyca regularnie kaw� i herbat�. Za granic� przesiad�a si� gdzie� do przodu i dochodzi�y do nas ju� tylko jej k��tnie z kierowc� (niestety w nieznanym nam j�zyku) Podr� by�a koszmarna, bo mi�dzynarodowy autobus okaza� si� niebosko brudny. Drogi by�y dziurawe wi�c kurz wzbija� si� tumanami z siedze� i pod�ogi za ka�dym wybojem. Nie mo�na by�y przy�o�yc g�owy do oparcia ani cokolwiek poczyta�. Nawet wiedok�w nie bardzo by�o jak ogl�da�, bo z powodu s�o�ca pozaci�ga�ysmy zas�onki. Droga przez m�ke sko�czy�a si� jednak po 7 godzinach. Jako ostatnie wysiad�ysmy z autobusu w Tbilisi i wtedy odkry�y�my �e nasza s�siadka znikn�a. Torby zosta�y a po niej s�uch zagina�. Do dzi� zastanawiam si� czasem czy kierowaca nie zostawi� jej z�o�liwie gdzies na postoju.

Gruzja
Tbilisi

To by�a kiedy� skazka nie strana, bajka nie kraj. Tu� przed wyjazdem w Warszawie spotka�am znajomego, kt�ry z kolei mia� znajomego, kt�ry by� niedawno w Gruzji. Tbilisi si� zachwyci� ale poza stolic� si� nie rusza�, bo porwania itp... Podobnie nasi gospodarze w Dilijanie. Z u�miechem zareagowali na pytanie czy je�d�� do Gruzji. Po co? Tam wojna a w Armenii cho� bieda to spok�j. Tymczasem mi�dzy granic� arme�sko-gruzi�sk� a Tbilisi ani �lad�w wojny i bieda jakby mniejsza. Po wsiach zamiast zapyzia�ych, ogromnych hal uniwiermag�w schludne kolorowe minimarkety, jak w byle wsi na trasie Warszawa-Kielce. Tylko krowy na blokowiskach przypomina�y gdzie jeste�my. Tbilisi te� wyda�o si� nam metropoli�. Erewa� przypomina eleganckie miasteczko, kt�re nagle dziwnym zrz�dzeniem losu zostaje najechane przed setki tysi�cy przybysz�w, kt�rzy osiedlaj� si� na nieko�cz�cych si� przedmie�ciach. Tbilisi za� ma autentyczn� star�wk�, centrum, wyraziste dzielnice. Wszystko w proporcjach. Nawet po�acie zapuszczonych dzi� blokowisk przydaj� mu tylko metropolitalno�ci.

Niestety gruzi�scy taks�wkarze nie wyr�niaj� si� na tle �redniej �wiatowej. Nie stosuj� akurat numer�w ze strefami, podkr�caniem licznika itd. Po prostu zabieraj� ci� niekoniecznie dok�adnie tam gdzie chcia�e�, a nast�pnie za drobn� op�at� mo�na u�ci�li� cel podr�y. Wiadomo, ulice s� d�ugie, place szerokie, ulice i obiekty maj� nazwy, kt�rych szczeg�y niedost�pne s� zamiejscowym. Po takim „u�ci�leniu” dojecha�y�my w ka�dym razie do miejsca naszego przeznaczenia – hotelu Iveria. Dawniej by� to jeden z dwu najwi�kszych hoteli Intouristu w Tbilisi. Dzi� tylko jedno pi�tro zajmuje hotel. Pozosta�e kilkana�cie zajmuj� od lat uchod�cy z Abchazji. Jeden pok�j z �azienk� na jedn� rodzin�. Na kuchni� lokatorzy zabudowywali czym si� da�o balkony. Za daleka hotel wygl�da wi�c jak ogromna, pstrokata plama na tle nieba.

Kilkana�cie pokoi na pi�trze obs�uguje kilka os�b, z kt�rymi zd��yli�my si� wkr�tce dobrze pozna�. Wi�kszo�� pracuje tu „od zawsze” i w pewnym sensie wygl�da to raczej na humanitarny zasi�ek dla bezrobotnych ni� praca za p�ac�. Z nami mieszka jeden jedyny cudzoziemiec – Japo�czyk, kt�ry podobnie jak my przyjecha� z Armenii. Opr�cz niego jeszcze tylko jeden jedyny raz zobaczymy turyst�w z plecakami na ulicach Tbilisi.
W hotelu nie maj� tr�jek, ale przymykaj� oko na dokooptowanie jeszcze jednej osoby do pokoju za friko. Tyle, �e na zmian� jedna z nas musi spa� na pod�odze. Standard ni�szy ni� w Erebuni. Tam by� telewizor i bufet na �niadanie w ogromnej restauracyjnej sali. W Iverii nie bardzo by�oby dla kogo gotowa�...

To nasz pierwszy wiecz�r w Tbilisi i chcia�y�my uczci� sobie gruzi�sk� uczt�. Po moskiewskich do�wiadczeniach �ni�y si� nam gor�ce khaczapuri, wegetaria�ski adjabsandal, bak�a�any nadziewane orzechami, kurczak w sosie czosnkowym, szasz�yki, gruzi�skie wino...
Na mapie zaznaczamy restauracje i knajpki rekomendowane w naszym przewodniku i ruszamy. Niestety adresy, istniej�ce jeszcze rok, p�tora temu dzi� niektualne. Tam gdzie miano podawa� najsmaczniejszy w mie�cie kurczak w sosie czosnkowy zia�a wielka czarna dziura. Id�c po prostu przed siebie trafi�y�my najpierw do knajpy gdzie tylko w ostatniej chwili zauwa�y�y�my wielki napis: kuchnia ukrai�ska. Nast�pn� dos�ownie zamkni�to nad przed nosem. Zrobi�o si� ju� dosy� p�no. Wyl�dowa�y�my wi�c w przeszklonej, tandetnej knajpce na skraju parku, pe�nej rodzin i par siedz�cych nad deserem, kaw� czy piwem. Przed knajp� siedzia� m�ody ochroniarz z broni� w r�ku. Swoj� drog� widok ochroniarzy i m�odzie�y w wojskowych mundurach, karabinami w r�ku czy pistoletami za pasem szybko przestaje w Tbilisi dziwi�. Khaczapuri tam serwowane by�o jednak bardzo dobre. Knajpka awansowa�a do jednej z naszych ulubionych jednak g��wnie dlatego, �e zawsze mo�na by�o na niej polega�.

Zreszt� na tym nie sko�czy�y si� nasze kulinarno-klubowe peregrynacje. Pr�buj�c mimo wszystko polega� na naszym przewodniku uda�y�my si� nast�pnego dnia do jeszcze jednej polecanej przez niego restauracji. Rzeczywi�cie zas�ugiwa�a ona na swoje miano restauracji. Styl lekko rustykalny po��czony z pseudo-elegancj� restauracji renomowanych hoteli. Ale w sumie okey. Niestety by�a przera�liwie pusty, a �eby by� szczerym to opr�cz nas, zaj�ty by� tylko jeden st�. Przez kilku ha�a�liwych m�odych m�czyzn, niepokoj�co ubranych, co zreszt� charakterystyczne dla Gruzin�w i Gruzinek, ca�kowicie na czarno. Jedzenie by�o natomiast pierwszorz�dne.... Ach, ten kurczak w sosie czosnkowym.... nawet g�upia sa�atka z pomidor�w budzi do dzi� nostalgi�... Jeszcze innego dnia, o nieco wcze�niejszej godzinie wybra�y�my si� sprawdzi� jeszcze inn� miejsc�wk�. Miejsce by�o idealne... dla zachodniego turysty! Tym razem po��czenie rustykalnego stylu z odrobin� alternatywy (s�siedztwo niszowego teatru – niestety nieczynnego o tej porze roku) oraz charakterystycznego tramperskiej niedba�o�ci. Skojarzenie by�o w dziesi�tk�. Jednych z niewielu zachodnich turyst�w (um�wmy si� �e Czesi to relatywnie Zach�d) kt�rych widzia�y�my w Tbilisi, spotka�y�my w�a�nie tam! A poniewa� ci tury�ci byli jedyny klientami zamawiaj�cymi tam dania g��wne, nie bardzo chcia�y�my eksperymentowa�. I zn�w posz�y�my po s�siedzku do Mukhrantubani. Tym razem by oszcz�dzi� sobie b�lu serca, nie zagl�da�y�my nawet do �rodka tylko od razu usiad�y�my na patio, gdzie by�y�my przez d�u�szy czas jedynymi go��mi. Nast�pnych kilka dni sp�dzi�y�my w g�rach i dopiero ostatniego wieczora w Tbilisi, w jednej z „down the scale” knajpie, ledwo znalaz�y�my wolny stolik. Co za ulga!!!

Ale po kolei. Nasz drugi dzie� w Tbilisi rozpocz�y�my od planowania dalszej podr�y wliczaj�c t� do domu. Najpierw niespodzianka. Samoloty do Moskwy, Mi�ska czy Kijowa wcale nie lataj� cz�sto, wcale nie s� tanie, a na loty do Moskwy obowi�zuje, podobnie jak w ambasadzie gruzi�skiej w Moskwie, lista spo�eczna.

Nast�pnie posz�y�my do biura podr�y, by si� zapozna� z ofertami wycieczek po Gruzji. Chcia�y�my jecha� w g�ry, no i najlepiej zorganizowa� wyjazd samodzielnie. Oferta do Svaneti by�a najciekawsza. Niestety w cen� wliczona by�a zbrojna ochrona, wi�c wywnioskowa�y�my, �e nie jest to region, do kt�rego chcia�yby�my koniecznie pojecha� samodzielnie. W cenie wycieczki do Kazbegi nie by�o �adnych ochroniarzy wi�c stwierdzi�y�my, �e o reszt�, transport, mieszkanie, jedzenie mo�emy zadba� we w�asnym zakresie.

A potem posz�y�my zwiedza� miasto. Znowu nie b�d� zanudza� nikogo opisem miasta. Mo�na w nim sp�dzi� nawet i miesi�c. Je�li mo�na tylko komu� co� zasugerowa� to przyjazd poza sezonem letnim. W sierpniu pozamykane by�y wszystkie teatry, prawie nic nie grano w kinach i knajpy by�y przygn�biaj�co puste.

W Tbilisi, podobnie jak centrum Erewaniu biedy nie wida� ot tak od razu, szczeg�lnie wieczorem. Dopiero za dnia wida� i s�ycha� bucz�ce wsz�dzie generatory energii a wnetrza sklep�w (nie wiem czy lod�wek) pogr��one s� w p�mroku. Za dnia wida� te� dzisi�tki �ebrak�w na ulicach i w przej�ciach podziemnych, co� nie spotykanego w Armenii. To najcz�ciej starzy m�czy�ni i stare, ubrane na czarno kobiety. Stoj� na schodach jak greckie pos�gi, ca�kowicie zastyg�e w bezruchu. Tak zrezygnowane i niespodziewaj�ce si� ju� niczego dobrego jakby sta�y tu od wiek�w, cho� stoj� „dopiero” od czas�w wojny domowej. Kt�rego� dnia rozda�am im swoje wszystkie drobne. Nie zauwa�y�am �adnej reakcji. Nikt nie dzi�kuje, nie kiwnie g�ow�, nikt nie ci�gnie prosz�cym spojrzeniem za oboj�tnymi przechodniami. Tylko Cyganki g�o�no lamentuj� a ich dzieci wieszaj� si� na nas prosz�co a czasem wr�cz nachalnie. Natomiast handel kwitnie na ulicach i podziemnych przej�ciach jak w Erewaniu. Na straganach czy kocu do kupienia wszelkie mniej i bardziej po�yteczne przedmioty i �wieczka.

Muzea tbiliskie to osobna historia. Kt�rego� dnia wybra�y�my si� do muzeum narodowego w Tbilisi. Chcemy zobaczy� staro�ytn� z�ot� kolekcj�. W muzeum wychodzi po nas przewodniczka. Schodzimy do piwnicy. Najpierw otwiera wielkie drzwi, zapala �wiat�o. Jest wyj�tkowo pi�kna, cho� oko�o 50-tki, idealny styl, bezb��dny rosyjski. Po zako�czeniu zwiedzania �wiat�o zostanie zgaszone, drzwi zamkni�te, a� zjawia si� nast�pni zwiedzaj�cy. Inne kolekcje s� niedost�pne. Par� lat temu muzeum odci�to pr�d za d�ugi i od tamtej pory w ramach oszcz�dno�ci udost�pnia si� tylko t� najcenniejsz� kolekcj� z�ota Kolchidy...
Skansen w Tbilisi mia� by� r�wnie� jedn� ze szczeg�lnych atrakcji. Najpierw chcia�y�my zaoszcz�dzi� na taks�wce i w efekcie snu�y�my si� ze dwie godziny po okolicy, ale w gruncie rzeczy warto by�o. Niestety zobaczy�y�my tylko cz�� skansenu, nie uda�o si� mam odkry� czy to z powodu ci�� oszcz�dno�ciowych czy lenistwa obs�ugi. Teoretycznie nie wykupi�y�my us�ugi przewodnika, ale kto� musia� nam otwiera� zwiedzane budynki. W ostatnim, XIX- wiecznym dworze na ganku zasta�y�my muzealn� „babci�” pilnuj�c� ekspozycji, r�wnie pi�kn� i stylow� jak nasza przewodniczka w muzeum narodowym. Nieodmiennie pad�o pytanie sk�d jeste�my. I tu bycie Polkami okaza�o si� zalet�. Jak to ona okre�li�a „Amerykan�w to nie lubi, ale Polak�w jak najbardziej, wi�c cho� nie nale�y to do jej obowi�zk�w oprowadzi nas po dworze i o nim nieco opowie.” I tak dowiedzia�y�my si� na przyk�ad, �e w ogromnym �o�u w cz�ci go�cinnej spa� swego czasu jaki� s�ynny rosyjski genera� ze swoj� gruzi�sk� kochank�. Jeszcze jeden przyczynek do skomplikowanej historii rosyjsko-gruzi�skiej.

Na zako�czenie usiad�y�my razem na werandzie i rozpocz�� si� znajomy rytua� „a jak tam teraz w Polsce...”. Wyda�o si� te�, sk�d ten sentyment do Polski. Przez Polsk� nasza „przewodniczka” jecha�a w zamierzch�ych latach 70-tych do siostry do Pary�a... W latach za� 80-tych na pla�y Suchumi pozna�a pewn� par� z Polski, z kt�rymi przez kilka lat korespondowa�a, a� na pocz�tku lat 90-tych kontakt si� urwa�, tak jak urwa�o si� �ycie. Wreszcie pokaza�a nam kolekcje prze�licznych, r�cznie malowanych poczt�wek z Tbilisi. „Znajoma maluje, m�odziutka dziewczyna, troch� pomagam jej sprzeda�... Mo�e kupicie?”

Par� s��w nale�y si� te� tbiliskim �a�niom. Niestety Magda nie chcia�a sprawdza� jak dzia�a system sprzeda�y antybiotyk�w w Gruzji, w razie odnowy zapalenia ucha, uda�y�my si� tylko na suchy rekonesans. W �a�ni dla kobiet wzbudzi�y�my sensacj�. Wszystkie kobiety chcia�y nam us�u�y�. To by�o zreszt� jedyne t�oczne i weso�e miejsce w ca�ej okolicy, cho� standardem nie umywa si� do eleganckich basen�w i basenik�w w s�siednich, prywatnych �a�niach.

Kazbegi

Wedle przewodnika do Kazbegi jad� dwa autobusy dziennie. My zerwa�y�my si� na ten o 9. Na dworcu okaza�o si� �e rzeczywi�cie jest jaka� marshrutni do W�adykaukazu. Przep�aci�y�my wi�c za bilety w kasie. Taks�wk� mo�na pojecha� o 1/3 taniej, niestety ryzykuje si�, �e wysadz� ci� gdzie� po drodze, albo za ostatni odcinek policz� dodatkowo. Potem czeka�y�my jakie� 3 godziny a� samoch�d si� zape�ni. Jecha�a z nami jaka� rodzinka, jedna starsza kobieta, jedna babka w ci��y no i jeden Rosjanin, kt�ry notabene okaza�o si� �e studiowa� i pracowa� jaki� czas w Polsce, w jakim� instytucie badawczym. Z Tbilisi bardzo szybko znale�li�my si� w g�rach i to by�a najpi�kniejsza cz�� podr�y. Na pocz�tku droga biegnie dolin� wzd�u� rzeki, wi�c pe�ny luz. P�niej niestety rzeka zostaje w dolinie a my musimy si� wspi�� na prze��cz. Nie wiem czemu, ale cz�owiekowi zawsze wydaje si� �e jak jest na wakacjach to mu nic z�ego nie grozi, tak jakby bra� urlop od prawdziwego �ycia. Dzi�ki temu mo�na jednak „prze�y�” niejedn� podr�.

Kierowca ca�y czas bajerowa� t� kobiet� w ci��y, co budzi�o nie tyle zgorszenie ile obaw� o w�asne �ycie, bo on ca�y czas j� poszturchiwa� i poklepywa� kosztem pilnowania kierownicy. Ona planowa�a z m�em kupi� samoch�d i zarabia� na taks�wce, co jak si� potem okaza�o jest obok handlowania najpopularniejsze uj�ciem dla gruzi�skiej przedsi�biorczo�ci. Kiedy zatrzymali�my si� na „15 minut” na postoju, kierowca zafundowa� przysz�ej matce i sobie suty obiadek. Z racji naszego szczeg�lnego statusu zosta�y�my r�wnie� na niego zaproszone. Wi�za�o si� to z pewn� uci��liwo�ci�, bo nasz kierowca by� wyj�tkowo bezpo�rednim facetem i od razu zacz�� mnie swata� ze swoim synem, co rusz �ciskaj�c i poklepuj�c mnie po ramieniu. Magda odm�wi�a udzia�u w biesiadzie i potem si� tylko z nas na�miewa�a, �e sprzeda�y�my si� za obiad. Ale to by�y naprawd� niez�e khinkali!

Jecha�y�my do tego Kazbegi i jecha�y�my. Ka�da wioska widziana na horyzoncie czy wy�aniaj�ca si� zza zakr�tu przyprawia�a o mocniejsze bicie serca. Niekt�re wsie przypomina�y bez�adne, wp� uko�czone osiedla barak�w, niewiadomo czy porzucone w po�owie budowy czy te� dynamicznie eksploduj�ce gospodarczo. Te wzbudza�y nadziej�, �e Kazbegi to jednak nie tu... Inne budzi�y ch�� wyskoczenia z naszego �azika, bo to musi by� tu! W ko�cu dotar�y�my na miejsce. Przesta�o nawet pada�. Wioska by�a pi�kna. Tak samo jak rzeka, kt�ra przep�ywa przez jej �rodek i most na tle g�r. Jedyny mankament to wysypisko �mieci. Wygl�da�o jak obrzydliwa naro�l na stromym brzegu rzeki.

W przewodniku pisa�o, �e o kwatery najlepiej zapyta� babuszki w kioskach na rynku. Tam te� si� uda�y�my. Zapyta�y�my pierwsz� babuszk� z brzegu o kwatery i zaproponowa�a nam w�asny dom. Potargowa�y�my si� o cen� i ruszy�y�my za ni�. Wie� by�a du�o wi�ksza ni� wygl�da�a na tak� z pocz�tku. Wszystkie domy podobne do siebie, przy podobnych ulicach przecinaj�cych si� po k�tem prostym. Na „naszym” skrzy�owaniu sta�a wypalona kabina jakiej� ci�ar�wki. To by� nasz punkt orientacyjny. Furtki do zagrody strzeg�a natomiast ogromna �winia, nale��ca do naszej gospodyni i wyganiana ka�dego ranka by si� zatroszczy�a we w�asnym zakresie o wikt, co by�o w zwyczaju wszystkich �wi� w okolicy. Wyobra�a�am sobie pocz�tkowo, �e b�dziemy mieszka� w jakie� podupadaj�cej cha�upie, tymczasem kwatera okaza�a si� ca�kiem nowym, du�ym domem, niewiele r�ni�cym si� od wiejskich dom�w po Kielcami. I podobnie jak pod Kielcami, o ile salony by�y urz�dzone na wysoki po�ysk (styl tylko bardziej orientalny ni� ten popularny pod Kielcami), to domownicy siedzieli w ciasnej, zagraconej kuchni, kt�ra w tym wypadku dodatkowo sta�a na podw�rzu, dolepiona do bry�y domu.

Z nasza gospodyni� nie by�o �atwo si� dogada�. Inaczej ni� w Armenii, tu ludzie gorzej znali rosyjski, a przede wszystkim niech�tnie go u�ywano. Wstyd si� przyzna�, ale nawet nie pami�tam jak brzmi dzie� dobry po ormia�sku, nigdy nie czu�y�my imperatywu by si� tego nauczy�. W Gruzji natomiast wiele ludzi przywitanym prozaicznym zdrastwujtie odnosi�o si� do nas jakby z niech�ci� albo rozpoczyna�o kr�tki kurs gruzi�skiego, jak ta staruszka z krow� na kazbeckim deptaku.

W ka�dym razie zaraz za nami do domu wpad�a c�rka naszej gospodyni. Tak pozna�y�my Nino. Dzi� kiedy my�l� o Nino wydaje mi si� kwintesencj� Gruzji. Niby ostre, kaukaskie rysy ale b��kitne oczy, rozja�nione w�osy. Raz do serca przy��, by po chwili wybuchn�� niezrozumia�ym gniewem. Naiwna i sprytna. Uczynna, ale niekoniecznie bezinteresowna. Raz z gestem, za chwil� swojego nie przepu�ci. Nie wiadomo czy ufa� czy si� pilnowa�. Albo najlepiej jedno i drugie.
Um�wi�y�my si� z Nino, �e b�dzie tylko nocleg ale bez wy�ywienia a nast�pnego ranka przed wyruszeniem w g�ry zawo�a�a nas na kaw� z mlekiem. A do kawy by� i chleb i ser i mi�d. Wieczorem kiedy zmachane wr�ci�y�my do domu, by�a kolacja, osetyjskie khachapuri, pomidory, ser, mleko. I tak codziennie. Ostatniego wieczora by�a nawet uczta. Nino tylko donosi�a to zup�, to khaczapuri, to kie�bas�, to �urawiny. A potem usiedli�my wszyscy na werandzie na herbacie z domowymi, malinowymi konfiturami. Jak zawsze i kt�ry� raz z kolei opowiadali�my sobie, jak to si� w Polsce i Gruzji �yje, ile zarabia, jak cz�sto siedzi na bezrobociu. Nino lubi�a si� skar�y� na to dziadowanie, ale zaklina�a, �e Gruzini z Gruzji nie wyjad�, jak te Armia�ce, co to po ca�ym �wiecie si� w��cz�, a w Tbilisi to ju� zupe�nie si� panosz�! I by�a �asa na wszelkie komplementy na temat Gruzji. Raz jedyny wymkn�o mi si�, �e Gruzja �adniejsza od Armenii, a mia�am na my�li tylko te schludne obej�cia i kolorowe sklepiki na trasie do Tbilisi, a Nino momentalnie podchwyci�a temat. „A pewnie, �e �adniejsza! Prawda, �e �adniejsza? I Gruzini �udsze, prawda? Popatrze� tylko na takiego Armia�ca.... Ten garbaty nos i takie ciemne toto” tu Nino zaprezentowa�a odpowiednio garbaty nos Armia�ca i wykrzywi�a si� sugestywnie. Tu zaprotestowa�am, �e wcale nie tacy �li (a w gruncie rzeczy to nawet przystojni). Nino �askawie przyzna�a mi racj� „No mo�e i tak... Zreszt� ch�op to ch�op. Wszyscy na �wiecie jednacy!” Machn�a r�k�. „Ale ich kobiety to najbrzydsze na �wiecie!” nie dawa�a si� przekona�.

A potem siad�a przy pianinie i zacz�a gra� gwa�townie. Kiedy sko�czy�a poprosi�a, by teraz jedna z nas zagra�a co� polskiego. Ale �adna z nas nie umie gra� na pianinie. „No to na czym gracie tam w Polsce? Na gitarze?” No tak, w ka�dym post-sowieckim domu, kt�ry odwiedzi�y�my sta�o pianino. A my musia�y�my si� teraz czerwieni�. Nino nie bardzo mog�a poj�� jak mo�na nie umie� na czymkolwiek gra�, ale stwierdzi�a, �e musimy w takim razie za�piewa�. Justyna, kt�ra w dzieci�stwie mia�a ten przykry wypadek ze s�oniem, odm�wi�a od razu wyst�pu, a ja zacz�am naradza� si� z Magd� co za�piewamy. Nie�mia�o zaproponowa�am „dzieweczk�” a ale Magda stwierdzi�a, �e nie b�dzie �adnych pijackich przy�piewek i zgodzi�a si� na „hej lesie ciemny...”. Za�piewa�y�my, a Nino podsumowa�a tylko kr�tko „kak ruskie”.

Ale p�ki co wracamy do tamtego pierwszego wieczoru w Kazbegi. Postanowi�y�my si� przej�� po okolicy. Szybko odkry�y�my, najpierw dzi�ki zmys�owi w�chu, a potem pozosta�ym, �e okolica utrzymuje si� z hodowli kr�w, a �winie to wolne stworzenia. Potem wybra�y�my si� do tutejszej stacji ekologicznej utrzymywanej przez World Wildelife Fund. Pogada�y�my o wspinaczce, kupi�y�my mapy i posz�y�my si� zabawi�. Niestety wyb�r lokali pozostaje mocno ograniczony. W rynku jest hotel, par� kiosk�w, piekarnia i co� w rodzaju klubu. Kiedy wesz�y�my, w tym obskurnym klubie siedzia�o przy w�dce dw�ch facet�w. Ju� mia�y�my czmychn��, gdy w telewizyjnych wiadomo�ciach pojawi�y si� d�ugie migawki z Polski. Akurat trwa�a wtedy wizyta papie�a. I w przez t� d�u�sz� chwil� zd��y�a si� nami zainteresowa� obs�uga. Okaza�o si�, �e opr�cz barmana w klubie siedzi tylko jeden Czech, kt�ry oblewa w�a�nie wej�cie na Kazbegi (ponad 5 m.n.p.m!). Zosta�y�my zaproszone do stolika i zaraz potem przysz�o piwo (niestety wyszynk nie prowadzi� �adnych softdrink�w). Czech zacz�� swoj� d�ug� opowie��, co jeszcze tylko utwierdzi�o mnie w niech�ci do wspinaczek powy�ej granicy wiecznych �nieg�w. Na zako�czenie wieczoru barman postawi� nam wszystkim po kieliszku w�dki (tzn. paniom, panowie dostali po szklance).
Nast�pnego ranka zacz�y�my si� wspina�. Nie b�d� relacjonowa� tej wspinaczki, bo to nudne, tym bardziej, �e wszystko sz�o zgodnie z planem. Widoki mo�na popodziwia� na zdj�ciach. S� FANTASTYCZNE! Szczeg�lnie widok na Tsminda Sameba.

W g�r� wspina�a si� z nami grupka m�odzie�y z s�siedniej wsi. Na granicy �niegu znajduje si� stacja meteorologiczna i pono� ulubione miejsce piknikowe. Niestety nie dotar�y�my tam. Zosta�y�my jednak zaproszone na wsp�lny podwieczorek. Troch� by�o nam g�upio ob�era� ich z khaczapuri, gdy i tak wraca�y�my na d�. Ale co tam. Na popitk� dosta�y�my wod� w plastikowych kubkach. Niestety jak si� okaza�o ognist�. W dodatku nie spos�b jej wyla� na oczach wsp�biesiadnik�w.

W drodze powrotnej postanowi�y�my wypr�bowa� nowy rodzaj activities kaukaskich – mianowicie zbieranie �mieci. Znios�y�my z g�r par� toreb �mieci. Kiedy by�y�my ju� prawie we wsi, okaza�o si�, �e poniewa� by�o to �wi�to mieszka�cy urz�dzili sobie pikniki. Gra�a muzyka, by�o �arcie i w�dka. No i pr�bowano nas nam�wi� na przy��czenie si� do imprezy. A w�a�ciwie to nawet szanta�owano. Magda okaza�a si� tu jednak nieub�agana i zacz�a demonstrowa� kolegom wypchane �mieciami torby. Podejrzewam, �e oni nie bardzo zdawali sobie spraw� co w nich jest! Jeden nawet obieca�, �e nam pomo�e je zanie��, je�li tylko zgodzimy si� przysi�� na chwilk� do nich. Nic z tego! Sz�y�my ulicami wioski i wystrojeni mieszka�cy siedz�cy przed domami przygl�dali si� nam troch� dziwnie. Najgorsze by�o jednak to, �e we wsi nie by�o gdzie tych �mieci wyrzuci�. W ko�cu z ci�kim sercem uda�y�my si� na miejscowe „wysypisko” i wyrzuci�y�my je znad urwiska.

Nast�pnego ranka posz�y�my tras� Dariali. Najpierw honorowo, na piechot�. W po�owie drogi zatrzyma� si� jednak jaki� samoch�d i zdecydowa�y�my si� przejecha� ostatni kawa�ek. Wspinaczka tego dnia niezbyt nam sz�a. Najpierw posz�y�my zbiera� dzikie maliny. Potem roz�o�y�y�my si� odpocz�� na polanie, naprzeciwko rdzewiej�cego wagonu reklamuj�cego przyja�� narod�w Zwi�zku Radzieckiego. Oko�o po�udnia posz�y�my wreszcie w g�ry. Niestety droga nie by�a najprzyjemniejsza. Pierwszy odcinek prowadzi� przez pastwiska. Oznacza to lekki bydl�cy smrodek, placki na drodze i roje much. R�ce lata�y nam jak wiatraki. Powy�ej pastwisk zn�w roz�o�y�y�my si� na trawie na popo�udniow� drzemk�. By�o gor�co i duszno. Przed nami rozci�ga�y si� jeszcze spore po�acie ��k do przebycia a dopiero za nimi g�ry. Mi�dzy g�rami snu�y ci� ju� jednak ciemne chmury i mg�a. Przysn�y�my. A w tym czasie pogoda zacz�a si� szybko psu�. Chmury sz�y ju� nisko nad g�owami. Zacz�y�my wi�c szybko schodzi� w d�. Tam za� natkn�y�my si� za� na stada �wi�. Nie pojedyncze �winki jak we wsi, ale gromady �wi� indywidualistek. Nie wiem drogi czytelniku, czy ten fragment dziennika b�dzie ci dane przeczyta�, poniewa� dziewczyny zapowiedzia�y jego cenzur� przed opublikowaniem. Chodzi mianowicie o ich plany otwarcia nielegalnej ubojni. Nie wiem czy to prawda, ale laski stwierdzi�y zgodnie, �e �winie a szczeg�lnie maciory s� agresywne, tak wi�c uzbroi�y si� w kamienie i zapowiedzia�y si� broni� do ko�ca. Wygl�da�o to strasznie �miesznie (szkoda �e nie uwieczni�am tego widoku) i zacz�am nawet zagadywa� te maciory z ma�ymi, by je troch� rozrusza�. Dziewczyny kaza�y mi si� uspokoi� i nie prowokowa� �wi� do ataku. Niestety �winie ola�y i mnie i je zupe�nie.

W drodze powrotnej zn�w zatrzyma� si� nam samoch�d. Tym razem okaza�o si� to by� dw�ch m�odych jeszcze facet�w z Tbilisi. No i, co ju� nie by�o �adn� niespodziank�, wyda�o si�, �e jeden z nich w dawnych czasach je�dzi� do Polski na zawody pi�ki r�cznej. Niestety nie mia� �adnych specjalnie sympatycznych wspomnie�, a Warszaw� zapami�ta� nawet jako szczeg�lnie brzydk�.

To by� nasz ostatni dzie� w Kazbegi i nast�pnego ranka planowa�y�my powr�t do Tbilisi. Rano te� Nino ni st�d ni zow�d zaproponowa�a, �e skoro tak dobrze si� nam razem mieszka�o w Kazbegi, to ona ch�tnie nas przenocuje dwie pozosta�e nam jeszcze do odlotu nocki u ciebie w Tbilisi. Za r�wnie konkurencyjn� cen�. Tzn. odst�pi nam kawalerk� siostry, a sama z m�em b�dzie spa� w swoim drugim mieszkaniu.

Nino pochodzi�a z Kazbegi, ale mieszka�a z m�em i dwoma synami w Tbilisi. M�� Nino je�dzi� taks�wk�. I mieszkali na jednym z blokowisk Tbilisi.

Zgodzi�y�my si� na to rozwi�zanie i razem z Nino wzi�y�my taks�wk� do Tbilisi. Po drodze zatrzyma�y�my si� jeszcze w twierdzy Annanouri, gdzie religijna Nino zapali�a �wiece przed ka�dym �wi�tym w tamtejszej cerkwi i zacz�a nam jak szalona pstryka� pami�tkowe zdj�cia.
W ko�cu dojechali�my na osiedle. Przypomina�o byle warszawskie Br�dno, poza tym �e jeszcze bardziej zakurzone, bloki jeszcze bardziej zapuszczone, a ulice tylko honorowo mog�y nosi� to miano.

Mieszkanie by�o na 8 pietrze, winda nie dzia�a�a. Sama kawalerka by�a wp� zrujnowana jak ca�y blok, ale ca�kiem schludna. Z ogromnym �o�em w salonie i balkonem zagospodarowanym na (p�)pokoik. W betach le�a� m�� Nino, kt�ry mia� akurat dzie� wolny. Postanowili wi�c, �e pojedziemy ich taks�wk� a raczej minibusem na wycieczk� do Mshkety, dawnej stolicy Gruzji i centrum jej �ycia religijnego. Miasteczko by�o �liczne, a Nino i jej m�� starali si� jak mogli. Oprowadzili nas po katedrze, odwiedzili�my kilka okolicznych klasztor�w. W jednym z nich sprzedawano cudowne oleje, pono� skuteczne na wszelkie b�le. Justyna, kt�ra cierpia�a wtedy na b�le brzucha nie wyrazi�a jednak ochoty na weryfikacj� tych twierdze�.

Na zako�czenie wycieczki pojechali�my do parku i siedz�c na trawie uporali�my si� z ogromnym arbuzem. Nino wyrzuci�a obierki pod drzewem, na nasze pr�by protestowania nie reagowa�a. Stwierdzi�a tylko, �e za komunizmu wszystko by�o, ��cznie z miejskim zak�adem oczyszczania miasta, a teraz to trzeba sobie �miecie samemu wyrzuca� po rowach.
Wieczorem m�� Nino gdzie� znikn��. Wywnioskowa�y�my, �e pewnie poszed� do domu. My zrobi�y�my zakupy na kolacje i zaplanowa�y�my babsk� imprez�. Rzeczywi�cie troch� si� wstawi�y�my a Nino nabra�a wyj�tkowego humoru i rozpocz�a si� wiwisekcja Gruzin�w �ycia osobisto- mi�osno- seksualnego. Nino opowiedzia�a nam o swojej pierwszej mi�o�ci, kiedy to niedosz�a te�ciowa jej nie zaakceptowa�a i po dw�ch dniach Nino uciek�a od niej i ukochanego. W mi�dzyczasie przysz�a jeszcze m�odziutka s�siadka i przyjaci�ka Nino, pono� w nie�lubnej ci��y. I tak zrobi�o si� p�no i Nino zabra�a si� wreszcie do przygotowywania kolacji. I wtedy przyszed� zn�w jej m��, a my my�la�y�my, �e wpad� po prostu na kolacj�. Ale kolacja si� sko�czy�a, a oni jeszcze d�ugo rozmawiali o czym� w kuchni. W ko�cu Nino nagle o�wiadczy�a, �e ona i jej m�� b�d� spa� na balkonie. To by�a wyj�tkowo nieprzyjemna sytuacja. W ko�cu mia�y�my Nino zap�aci� jak za kawalerk� tylko do naszej dyspozycji, a tu wyl�dowa�y�my z m�em Nino w s�siednim ��ku. W dodatku rano okaza�o si� �e nie ma wody (kt�r� teoretycznie w��cza si� na par� godzin rano i par� wieczorem i kt�ra przez te kilka godzin leje si� z kranu nonstop). Postanowi�y�my wr�ci� do naszego hotelu, gdzie wszyscy nas zreszt� oczekiwali. Nino by�a zaskoczona nasza decyzj�, pr�bowa�a nas zatrzyma�, ale wygl�da�a na tak zdruzgotan�, �e nie by�a w stanie zrobi� tego skutecznie.

Nast�pnego dnia polecia�y�my z Tbilisi do Kijowa. Na lotnisku w Kijowie czeka�a nas jeszcze koszmarna biurokracja, kt�ra okaza�a si� jednak niczym w por�wnaniu z obs�ug� kijowskiego dworca kolejowego. Panie w okienkach zachowa�y t� urz�dnicz� arogancje, kt�rej nasze urz�dniczki nie potrafi� do�cign��, cho� trzeba przyzna�, �e szczeg�lnie te z kas mi�dzynarodowych Centralnego staraj� si� jak mog�. Musia�y�my dogada� si� z konduktorem w polskim wagonie sypialnym. A nast�pnego ranka by�y�my ju� w Przemy�lu.

Agnieszka Majcher: agszka@hotmail.com

ARMENIA / brak / okolice miasta Sevan / Jezioro Sevan

ARMENIA / brak / Norvank k. Yegegnadzor / Klasztor Noravank

do czy
29.06.2012

SZ. 2012-06-29 10:15:45

"W�a�nie przeczyta�am t� relacj�, jest ona bardzo obszerna cho� niestety wi�kszo�� informacji jest niesamowicie sp�aszczona a komentarze s� do tego stopnia nie na miejscu, �e zastanawiam si� dlaczego Pani zdecydowa�a si� na podr� w te tereny. Powtarza Pani, �e "przewodnik" si� nie sprawdzi�, w�a�ciwie czego si� Pani spodziewa�a? Czy nie zag�ebi�a sie Pani w jakiej� literaturze, kt�ra odda�aby klimat i panuj�c� obecnie sytuacje ekonomiczn� w tych terenach?bo wyra�a si� Pani o tych ludziach, biedzie i ich nast�pstwach z takim sarkazmem jakby uwa�a�a si� Pani za lepsz�. Czy zdaje sobie Pani spraw� z tego, �e Armenia i Gruzja s� to kraje kt�re jako jedyne staro�ytne kraje na tym terenie przetrwa�y po�r�d takich s�siad�w?
Jestem pewna, �e fakty historyczne Pani kojarzy, ale nie mog� zrozumie� czego si� Pani spodziewa�a i czemu czuj� tak� pogard� w Pani s�owach. Przeszkadza�a Pani bieda? to, �e taks�wkarzom zalezy na zarobku? to �e przypadkowi mieszka�cy miast do Was zagadywali i jak to Pani stwierdzi�a byli "natr�tni"...natr�tni to s� Polacy, kt�rzy zachlani na ulicach odstawiaj� cyrk. Wyczuwam ironie w Pani stwerdzeniach kiedy to przywo�ani zostaj� kolejni Ormianie maj�cy rodziny w Polsce, �atwo z takiej pozycji czu� si� lepiej prawda?
Ormianie i Gruzini to s� najbardziej go�cinne kraje w jakich mia�am okazje przebywa�. S� to ludzie, kt�rzy niewiele maj� ale chc� si� tym dzieli�. Na turyst�w reaguj� zawsze z otwartymi ramionami, oferuj� pomoc, kaw� a nawet swoje przewodnictwo. W ka�dym miejscu zdarzaj� si� cwaniaki, ale zastanawiam si� jaki stopnie� "cwaniatwa" jest u Polak�w i czy jest ono uzasadnione. Kiedy masz na utrzymaniu ca�� rodzin� i zero perspektyw na prac� i chleb a mimo to witasz przyjezdnych szerokim u�miechem oferuj�c ostatni� butelk� wina i organizuj�c uczt� za reszt� pieni�dzy to chyba nale�y si� troch� szacunku. Ormia�ska i gruzi�ska kultura jest tak stara i bogata, ze cho�by z tego wzgl�du trzeba czu� respekt, 3 dziewczyny kt�re postanowi�y wyruszy� w krejzi podr� na zakaukaziu i narzekaj�, ze drogi z�e, �e woda zimna albo szasz�yk �ylasty to chyba nie maj� poj�cia ani o esencji pod�owania ani o kraju w kt�rym si� znajduj�. Czuje si� za�enowana, zw�aszcza �e z tego co czytam to wiele os�b okaza�o Wam du�o sympatii. Ton tego "dziennika z podr�y" jest dla mnie bardzo rozczarowuj�cy. Proponuje last minute do Grecji, my�l� �e lepiej by si� Panie odnalaz�y...."

dodaj nowy komentarz...

Brak adres w do wy wietlenia.

ARMENIA

GRUZJA

ROSJA

Dzia� Artyku�y

Dzia� Artyku�y powsta� w celu umo�liwienia zarejestrowanym u�ytkownikom serwisu globtroter.pl publikowania swoich relacji z podr�y i pomocy innym podr�nikom w planowaniu wyjazd�w.

Uwaga:

za ka�de dodany artyku� otrzymujesz punkty - przeczytaj o tym.

Jak doda� artyku�?

Zarejestruj si� w naszym serwisie - TUTAJ
Dodaj zdj�cia (10 punkt�w) - TUTAJ
Dodaj artyku� (100 punkt�w) - TUTAJ
Artyku�y s� moderowane przez administratora.

Artyku y i relacje z podr y Globtroter w

ZAKAUKAZIE. DZIENNIK Z PODRӯY PO ARMENII I GRUZJI > ARMENIA, GRUZJA, ROSJA

Zdj cia

Dodane komentarze

SZ. 2012-06-29 10:15:45

Przydatne adresy

Inne materia y

ARMENIA

GRUZJA

ROSJA

Dzia� Artyku�y

Jak doda� artyku�?

Inne Artyku�y

Artyku y i relacje z podr y Globtroter w

ZAKAUKAZIE. DZIENNIK Z PODRӯY PO ARMENII I GRUZJI > ARMENIA, GRUZJA, ROSJA

Zdj cia

Dodane komentarze

SZ. 2012-06-29 10:15:45

Przydatne adresy

Inne materia y

ARMENIA

GRUZJA

ROSJA

Strefa Globtrotera

Dzia� Artyku�y

Jak doda� artyku�?

Inne Artyku�y