Apatani > INDIE

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Kobieta z plemienia Apatani., INDIE

Wilgotny jesienny poranek, zapach sosnowej żywicy i trzask igliwia pod butami na leśnym poszyciu przeniósł mnie w rodzinne strony podkarpackich lasów. Mgła leniwie oplatała pnie starych drzew, na zielonych igłach lśniły duże krople porannej mżawki. Ścieżka wiła się pośród wyniosłych sosen.
Bengia, nasz przewodnik, prowadził nas do tajemniczej polany,
na której miejscowi od wieków oddawali część i składali dary opiekuńczym duchom.

Jesteśmy w indyjskim stanie Arunachal Pradesh, czyli w „krainie wschodzącego słońca” na rubieżach północnych Indii w wiosce Hija. Stan graniczy z Bhutanem, Chinami i Birmą. Wioska, którą zamieszkuje plemię Apatani, leży w dolinie Ziro na wysokości ponad 1700 m n.p.m., w otoczeniu zamglonych wzgórz.

Historia Apatani lub po prostu Tani ginie w mrokach historii, a sami Apatani uważają, że są bezpośrednimi potomkami Abotani, pierwszego człowieka. Przekazywana ustnie tradycja migung nie do końca stwierdza, skąd do doliny Ziro przybyli Apatani, by osiąść tu na stałe. Najprawdopodobniej przybyli z wyżyny tybetańskiej. Obecnie plemię liczy około 15 tysięcy mieszkańców.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Ołtarze dla duchów ui., INDIE

Las przerzedził się i stanęliśmy na obrzeżu polany.
Ten niemal płaski teren, otocza starym sosnowym lasem. Szamani nyibu ustawiają tu co roku ołtarze dla duchów ui. Ołtarze to długie do trzech metrów patyki ustawione w formie szałasu, na których umieszcza się wydmuszki z kurzych jaj i ptasie pióra w bambusowych plecionkach. Mają one stanowić barierę dla nieszczęść i ochronę dla mieszkańców doliny i ich inwentarza.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Ubój rytualny, INDIE

Apatani, wyznawcy wierzeń animistycznych, praktykują wiarę w słońce ayo danyi jako widzialną formę boga, i duchy ui, wierzą, że w ich codzienne życie ingeruje cały panteon najprzeróżniejszych duchów ui, od dobrych przez złośliwe do najgorszych, dlatego tak ważna jest osoba szamana, który nad wszystkim czuwa. Szamani wybierani są ze względu nie na wiedzę lub czyny i umiejętności, ale na walory głosu. Najlepsi śpiewacy to najlepsi pośrednicy między żywymi a światem duchów. Nucą oni tzw. miji, czyli pieśni religijne, po czym składają ofiary ze zwierząt: kur, świń i krów, a w najbardziej szczególnych okolicznościach ofiary z gajal. Gajal to bawoły hodowane półdziko w lasach stanów Arunachal Pradesh i Nagaland do uboju lub w celach rytualnych.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Dolina Ziro, INDIE

Szeroka żwirowa droga przecina wzdłuż olbrzymią dolinę Ziro. W przeszłości były to podmokłe bagienne tereny, obecnie zamienione w uprawne ryżowe tarasy, poprzedzielane wałami i kanałami, na których trzykrotnie w ciągu roku zbiera się plony.

Na krańcach doliny Ziro usadowiły się wsie Apatani: Hari, Bulla, Tajang, Rija, Duta, Bamimichi i Mudantage.

Odwiedziliśmy wioskę Hong, gdzie – tak jak i w całej dolinie – ze względu na ograniczoność terenu domy budowane są bardzo gęsto. W sposób praktyczny wykorzystuje się każdą wolną przestrzeń. Chaty ustawione na palach otaczają płoty. Wnętrze przeważnie składa się z dwóch izb i werandy, na którą prowadzi bambusowa drabina. Konstrukcje są lekkie i przewiewne, budowane głównie z bambusa.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Przy palenisku w chacie., INDIE

Podczas zwiedzania wioski zostaliśmy zaproszeni do takiej tradycyjnej chaty. Na środku było palenisko, a nad nim drewniana konstrukcja, gdzie schnie drewno, mięso i kukurydza. Na powitanie poczęstowano nas ciepłą wodą, dopiero po chwili zaproponowano herbatę i nadziewaną rybę.
Posiłki spożywa się siedząc na podłodze na bambusowych matach, metalowe talerze trzyma się na niskiej kamiennej balustradzie otaczającej ognisko. Miejsce przy palenisku jest dla każdego domownika lub gościa ściśle ustalone. Podstawowym pożywieniem, prócz ryżu i ryb, jest wieprzowina i warzywa z dodatkiem imbiru, kolendry i chili. Miejscowy przysmak to gotowane ciastka ryżowe zawijane w liście.
Do wszystkiego dodaje się tapyo, lokalną sól, otrzymywaną ze spopielonych ziół. Uważa się, że dzięki niej Apatani nie mają problemu z niedoczynnością tarczycy.

Chaty nie mają komina, a dym z paleniska uchodzi przez szczeliny w dachu. Chrust i gałezie na opał, Apatani przynoszą z pobliskich lasów.Na plecionych ścianach wiszą czaszki zwierząt składanych na ofiarę podczas lokalnych świąt.
Pod domem przeważnie trzymany jest drób i świnie, a w przydomowych ogródkach stawia się groby najbliższych i rodzinne ołtarze ui.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Leśne szczury, INDIE

Odwiedziliśmy centralny plac wioski z wielobranżowym sklepikiem, gdzie zaoferowano nam upolowane nocą leśne szczury. Przed sklepem stała drewniana płaska platforma, zwana lapang. Jest to miejsce zgromadzeń rady wioski buliang. Trzeba wiedzieć, że Apatani nie mają jednoosobowej władzy w formie króla lub przywódcy, ale demokratyczne zgromadzenie, które podejmuje ważne decyzje dotyczące wioski, klanu i wspólnych dóbr, np. wspólnych lasów. Blisko lapang za małym bambusowym ogrodzeniem napotykamy szałas. To tu – jak informuje nas przewodnik – podczas lokalnych świąt starszy szaman honda inwokuje pieśni, w których zwraca się do bóstw i duchów o przychylność, pomoc i odczytuje przeznaczenie i przyszłość z wątroby złożonych w ofierze kurczaków.

Wąska ścieżka wyprowadziła nas z labiryntu drewnianych domów na obrzeża wioski, gdzie dołączyliśmy do ludzi skupionych przed chatą szamana, który właśnie kończył kilkudniowe modły za zdrowie żony.
Dzięki uprzejmości rodziny zostaliśmy zaproszeni do środka,
Półmrok i szmer głosów zebranych wokół ognia tworzyły metafizyczną atmosferę, w rogu ustawiony był ołtarz z darami dla duchów. Były to tykwy wypełnione piwem, kukurydza i czaszki ofiarnych zwierząt.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Szaman nyibu, INDIE

Szaman zaprosił mnie, bym przysiadł się do ogniska, i zaczął modulowanym głosem śpiew miji, bez akompaniamentu instrumentów, po chwili wpadł w trans i rytmiczną intonację zmieszał z nieartykułowanymi dźwiękami. W krótkich przerwach popijał piwo. Wówczas zebrani ciągnęli za niego ostatnią sylabę. Modły trwały dobrą godzinę, aż wypaliły się kłody i przygasł ogień. Stojące do tej pory w półmroku kobiety wyszły i rozlały między mężczyzn apang, czyli ryżowe piwo. Był to biały gęsty napój podany w bambusowych tykwach turla z dodatkiem świeżych zielonych liści. Na zakończenie zebranych poczęstowano kapiącymi tłuszczem płatami słoniny, usmażonej na wolnym ogniu.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Warzenie piwa apang., INDIE

W miejscu wyznaczonym na kuchnię stały kadzie do warzenia piwa. Mężczyźni z giętkiego bambusa wyplatają lejkowaty szkielet, który następnie wykłada się liśćmi i wypełnia ryżem. Przed każdym warzeniem piwa wyrabia się nowe kadzie. Wielkość kadzi jest zmienna, zależności od zapotrzebowania. Już w innym miejscu, podczas zebrania starszych wioski, widziałem ponad trzymetrową konstrukcję.

W zwiedzanych wioskach napotykamy na życzliwych, uśmiechniętych ludzi. Przeważają starsi, młodzi opuszczają dolinę Ziro w poszukiwaniu lepszych warunków życia.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Kobieta Apatani., INDIE

Starsze pokolenie Apatani nosi fizyczne znamiona minionej epoki. Kobiety – charakterystyczne tatuaże na twarzy i zatyczki w nosie. Tatuaż aukasu u kobiet to czarny pionowy pas ciągnący się od czoła do czubka nosa i pięć pionowych kresek na brodzie. Dawniej miał związek z inicjacją i oznaczał przejście dziewczynki w dorosłość. Natomiast z deformacją nozdrzy czarnymi krążkami zwanymi yaping hullo, oprócz tego, że był to dla miejscowych lokalny symbol piękna, wiąże się z legenda. Dawniej kobiety Apatani uznawano za najpiękniejsze w całym Arunachal Pradesh. Mężczyźni z sąsiednich plemion napadali na wioski i porywali je. Aby temu zapobiec, kobiety zaczęły deformować nosy, aby były nieatrakcyjne dla wrogów.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Mężczyzna z plemienia Apatani, INDIE

Spotkani starsi mężczyźni charakteryzują się tatuażem podbródka w kształcie litery T i zawiniętym koczkiem włosów nad czołem, w który wtykają długą bambusową igłę.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Tradycyjne chłodzenie ryżu, INDIE

Wśród Apatani status mężczyzn jest wyższy niż kobiet.
Kobiety wykonują prace domowe i ogrodnicze w balu, czyli ogródku przydomowym. Mężczyźni zaś pracują głównie na polach ryżowych aji, gdzie stosują stary, sprawdzony przez pokolenia system nawadniania i organicznego nawożenia tarasowych pól ryżowych kanałami irygacyjnymi, z równoczesną w nich hodowlą ryb cum.
Prace na polach prowadzone są bez udziału zwierząt gospodarskich lub maszyn, co przyczyniło się do wpisania doliny Ziro na listę światowego dziedzictwa UNESCO za zachowanie wiekowych tradycji, rytuałów, rzemiosła.

Dawniej na polach przeważnie pracowali niewolnicy, trwało to aż do lat 60. zeszłego wieku, wtedy to rząd indyjski wykupił wszystkich niewolników, płacąc po 500 rupii za każdego. Nieoficjalnie zaś dalej praktykowano ten proceder do końca lat 70. Dziś niewolnictwo przybrało inną formę. Przekonałem się o tym podczas pobytu w chacie jednego z zamożniejszych Apatani, gdzie usługiwały nam przy palenisku dwie kobiety z Birmy. Jak się dowiedziałem, pracują jedynie za strawę i miejsce do spania.

Dolina Ziro, Arunachal Pradesh, Autor Ed Bochnak z czarownikiem dhondai, INDIE

W centrum wioski napotykamy na wysokie drągi wbite w ziemię i zakończone poprzecznymi blokami, z których boków zwisają krótkie huśtawki, są to babos. Wykorzystuje się je podczas wiosennego festiwalu Mayoko. Wówczas najodważniejsi mężczyźni przeciągają przez nie liny i wykonują w powietrzu akrobatyczne sztuki.



Tekst i zdjęcia:
Ed Bochnak
www.edbochnak.pl