Cmentarna brama zaprasza do środka…. > POLSKA

Pewnego , jesiennego dnia na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie spotykam pana Michała robiącego zdjęcia nagrobkom.– Fascynujące- pomyślałam - że człowiek tyle razy przechodzi obok, ale nigdy nie zastanawia się nad historią tych nagrobków. – Cmentarz kryje w sobie wiele tajemnic– mówi pan Michał, który interesuje się symboliką grobów i sztuką cmentarną. Stoimy u stóp skupiska mniejszych i większych głazów, częściowo pokrytych mchem. Pan Michał przeciera ziemią front pomnika i po chwili napis staje się widoczny. To grób rodziny Obermeyer – Niedermeyer, który pochodzi z roku 1902. Ten obiekt mimo iż wizualnie nie robi zbyt wielkiego wrażenia to jest częścią historii. To przykład rodzinnego grobu protestanckiego, największy kamień to najczęściej ojciec – głowa rodziny, mniejsze kamienie wokół to groby innych członków tejże familii. Poza imieniem i nazwiskiem widoczna jest data urodzenia i data śmierci, natomiast krzyże są mało eksponowane na tego typu grobach lub wcale ich nie ma. Prostota i umiar - oto główne cechy protestanckiej sztuki cmentarnej z początków XX wieku.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Grób rodziny Obermeyer – Niedermeyer, POLSKA

Przenosimy się w czasy I Wojny Światowej. Mężczyzna otrzymuje powołanie do wojska. Wtem wybucha straszliwa wojna, w której nasz bohater przelewa krew, ginie poświęcając się za swój kraj. W latach 20. XX wieku powstaje pomnik by upamiętnić czyny tego żołnierza i wielu innych jego niemieckich kolegów, którzy nie przetrwali wojny. Jest to Pomnik żołnierzy 357 Pułku Piechot, znajdujący się na Cmentarzu Centralnym. Składa się z sześciu ścian, na których wygrawerowane są miejscowości poszczególnych bitew. Nad pomnikiem widnieje orzeł który zazwyczaj kojarzy nam się z siłą, z drapieżnością, z przywództwem. Jednak ten, na którego teraz spoglądam, o oklapniętych skrzydłach, z łbem skierowanym ku dole jest zupełnie inny: smutny i przygaszony, jakby chciał powiedzieć: „I na cóż była wam potrzebna ta śmiercionośna wojna?”

Szczecin, Zachodniopomorskie, Pomnik żołnierzy 357 Pułku Piechot, POLSKA

- A teraz wyobraź sobie, że mamy wehikuł czasu którym przenosimy się do czasów starożytności i że podziwiamy prace rzeźbiarza egipskiego, który stworzył pomnik człowieka o idealnych proporcjach, stojącego w pozycji bocznej z wyeksponowanym tułowiem en face – słyszę marzycielski głos mojego przewodnika. Wracając do rzeczywistości, dochodzimy do grobu rodzin Hindrischedt i Ziegler, pomnika w kształcie bramy. Po lewej stronie fasady wyrzeźbiony jest mężczyzna w tunice, po prawej znajduje się kobieta w chuście z dzieckiem w ramionach, często błędnie utożsamiana z Maryją. Wyrzeźbione postacie ze względu na ułożenie nawiązują do sztuki starożytnego Egiptu. Brama symbolizuje przejście ze świata żywych do świata umarłych.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Grób rodzin Hindrischedt i Ziegler, POLSKA

Przystajemy koło grobu… z drewna! Ten widok zapiera mi dech w piersiach. Elementy wyrzeźbione są tak prostolinijne, ale jakże piękne w swojej prostocie, jakby wykonawcą tego dzieła było dziecko o nadzwyczajnym talencie i o niezwykłej wrażliwości artystycznej. Patrząc na owy pomnik przypominają mi się obrazki z bajek, które tak uwielbiałam oglądać wieczorami, siadając u taty na kolanach. Jest to grób Kaliksty Pióreckiej, którego powstanie datuje się na rok 1973. A więc drewno, jeżeli chodzi o wytrzymałość w niczym nie odstaje drogiemu granitowi czy wyrafinowanemu marmurowi. Ciekawa jest symbolika, możemy rozróżnić 3 części drzeworytu, które nawiązują do 3 etapów ludzkiego życia: dzieciństwo – dzień; słońce, młodość – popołudnie, zachód słońca a podeszły wiek – noc, gwiazdy i księżyc.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Grób Kaliksty Pióreckiej, POLSKA

- Często nagrobki ozdobione są tajemniczymi znakami które coś znaczą – zdradza pan Michał – niekiedy nawet można dowiedzieć się konkretnych faktów z życia osoby pochowanej, np. ten grób zdobi kaduceusz – symbol stanu kupieckiego. Innym symbolem spotykanym na nagrobkach szczecińskiego cmentarza jest niemiecki hełm (nowoczesny, stalowy, który wyparł skórzane okrycie) i różnego rodzaju odznaczenia (np. stalowy krzyż), a więc zmarły musiał być żołnierzem, który zginął na froncie.

Kilka metrów dalej znajduje się nagrobek rodziny Dannenberg i Kersten, a na nim trzymasztowy żaglowiec, który jest oznaką dopłynięcia do portu, a więc końca życia. – Zauważmy, że w miejscu, gdzie powinna być uwieczniona data śmierci nie ma nic. Prawdopodobnie pomnik został stworzony za życia właściciela, jednak ten musiał zmienić miejsce zamieszkania. Niegdyś powszechnym było stawianie sobie nagrobków przed śmiercią, jednak po wojnie przesiedlono Niemców, potencjalnych właścicieli tych pomników, stąd luki i puste pomniki – wyjaśnia przewodnik.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Grób z kadyceuszem, żaglówką i niemieckim hełmem, POLSKA

- Pora na grób Dr. Gearge’a Michaelisa.- Przed moimi oczyma pojawia się pomnik w stylu modernistycznym z nawiązaniem do antyku, zakończony piramidą. Na grobie rozpościera się otaczający wazę wąż Eskulap będący symbolem medycyny. Ówcześnie Eskulap jest znany z loga apteki. George Michaelis był lekarzem, który postulował o możliwość kremacji na Cmentarzu Centralnym. Jego roszczenia doszły do skutku, pierwszej kremacji dokonano … właśnie na samym Michaelisie.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Grób Dr. Gearge’a Michaelisa.- , POLSKA

W poszukiwaniu nadzwyczajnych grobów odkrywamy kolejne zakątki. To miejsce w niczym nie przypomina typowego cmentarza, gdzie szare pomniki, położone niemal jeden na drugim przytłaczają przybyszów. Tu piętrzące się drzewa i egzotyczna roślinność wplatają się w ponure, jednolite pochówki nadając temu miejscu magicznej atmosfery. Można by rzec, że to nie jest cmentarz, a ogród. Ogród umarłych.

- A oto grób Hakena. Trochę biedny jak na sprawowaną funkcję i zasługi, nieprawdaż? – dodaje Michał. Haken był nadburmistrzem Szczecina na przełomie XIX i XX wieku. Jemu zawdzięczamy nie tylko istnienie cmentarza, ale też jego wygląd. Za czasów swojej kadencji wynajął on zagranicznych rzeźbiarzy z zamiarem stworzenia nagrobków o jednakowych wymiarach reprezentujących ten sam styl. Hakena cechowała dbałość o szczegóły a także nietolerancja wobec polerowanego grafitu - uważał on, że jest to materiał przygnębiający. Ponadto z jego inicjatywy możemy podziwiać tu różnorodną roślinność, ogrom drzew liściastych, krzewów i kwiatów. – Ale swojego pomnika to raczej sobie sam nie zaprojektował – myślę sobie w duchu. Co ciekawe po wojnie pomnik Hakena był splądrowany do tego stopnia, że długo nie można było go zidentyfikować. Ukradziono popiersia, a także litery. Dopiero w 2001 roku udało się określić, że ten grób upamiętnia tak znamienitą jednostkę.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Grób Hakena, POLSKA

Kolejnym przystankiem jest grób rodziny Neumann, a raczej ogromna rzeźba anioła zdobiąca pomnik. Anioł trzyma ręce na ustach, zdaje się mówić, że tylko milczenie jest dla nas ratunkiem w obliczu śmierci. Widoczna precyzja i detal, skrupulatność, szczegółowość w wykonaniu – te cechy świadczą o tym, że rzeźba wykonana jest na wzór gotycki.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Rzeźba na grobie rodziny Neumann , POLSKA

Przechadzając się cmentarnymi alejkami nasuwa się refleksja iż niektóre z nagrobków datuje się na początek XX wieku, a one wciąż są w dobrym stanie. - Większość z nich wykonana jest z solidnych materiałów, ale trzeba dodać, że w latach 90. XX powstaje Stowarzyszenie na Rzecz Cmentarza Centralnego, które zajmuje się odnową uszkodzonych nagrobków. Co roku 1.11 członkowie stowarzyszenia organizują kwestę, uzbierane pieniądze przeznaczone są właśnie na ten Cel.

- To teraz przeżyjesz szok – i rzeczywiście… to chyba najbardziej oryginalny grób ze wszystkich, które zobaczyłam dzisiejszego dnia. Pomnik składający się z wyrzeźbionych liter ustawionych w trzech rzędach, tworzących imię i nazwisko: GERTRUDA ZIEGEN-RUECKER, która była żoną kapitana. Na obelisku na próżno szukać daty urodzenia, daty śmierci i innych informacji. Pomnik ten, zbudowany w modernistycznym stylu, nie tylko robi wrażenie pod względem wizualnym, ale również został on fachowo wykonany, pomyślano nawet o niewielkich rowach by w czasie deszczu woda miała odpływ a nie zalegała wewnątrz liter powodując korozję. Na uwagę zasługuje również fakt, iż ten grób powstał w latach 20. XX wieku a istnieje do dziś.

Szczecin, Zachodniopomorskie, Pomnik Gertrudy Ziegen-Ruecker, POLSKA