Do Trzech Króli, tradycje świąteczne na Kaszubach > POLSKA

Po wigilii kaszubska rodzina szła do kościoła na Pasterkę, by radośnie witać narodziny Jezusa. Pielęgnujący miejscową tradycję Kaszubi – zauważa Pryczkowski - nie znają świętego Mikołaja w czerwonym stroju i z białą brodą. Ich dzieci oczekują prezentów, które przynosi gwiazdor. Przychodzi on przebrany w odwrócony na spodnią stronę kożuch i przepasany słomianym pasem. Strój dopełnia czapka „muca” i kalosze „skorznie” oraz „korbacz”, rodzaj bata, by dziećmi czuły respekt przed gwiazdorem.

Ponieważ często bywa, że w rolę gwiazdora wciela się sąsiad, bądź ktoś z rodziny, aby dziatwa nie rozpoznała wręczającego im podarunki, gwiazdor występuje w masce zwanej “larwą”, która była wykonana z cielęcej, lub baraniej skóry, a dzisiaj bywa zakupiona w sklepie. Musiał swoim ubiorem siać postrach wśród dzieci, które odpytywał z najistotniejszych rzeczy, ze znajomości pacierza, zanim wręczył prezent.
Ponieważ nasza wieczerza wigilijna to spotkanie kilku pokoleń, co rok u innego z rodzeństwa 30-40 osób na wieczerzy wigilijnej – dodaje Pryczkowski - stąd też od lat mamy wspólnego gwiazdora, który po wieczerzy przynosi duży wór prezentów, przy pomocy swoich pomagierów. Następnie strasząc swoim korbaczem, przepytuje dzieci, zawsze są to pozytywne odpowiedzi i każde dziecko otrzymuje prezent. Wszystko jest robione z humorem ale korbacz bywa w użyciu, szczególnie do starszych dzieci. Na stół wigilijny przykryty białym obrusem, pod którym jest rozłożone sianko, stawiano 12 postnych potraw (tyle, ilu było apostołów). Nie mogło też zabraknąć kaszubskiego chleba (przyrządzonego z mąki żytniej, drożdży oraz ugotowanych i dobrze ubitych ziemniaków). Na świątecznym stole koniecznie stawiano, tak dawniej jak i dziś, nakrycie dla strudzonego wędrowca. Podawano “brzadowy zypa”, przygotowywaną z suszonych gruszek, jabłek i śliwek wraz z kluskami, kluski typu kopytka oraz kapustę z grzybami. Jest też wiele potraw z ryb, które mają przynieść zdrowie i bogactwo: śledzie w sosie śmietanowym z jabłkami i cebulą oraz „pulki” ziemniaki w mundurkach, śledzie smażone w occie. Na stole nie powinno też zabraknąć maku, był także młodzowy kuch, czyli drożdżówka. Ważne jest pojednanie się w tym dniu zwaśnionych sąsiadów, rodziny. Kolacja rozpoczyna się około godziny 18 wraz z pojawieniem się pierwszej gwiazdki na niebie. Jest czytana ewangelia, po czym składa się życzenia, po wieczerzy przychodzi gwiazdor, a później aż do pójścia na Pasterkę śpiewane są kolędy. Pierwsze święto Bożego Narodzenia na Kaszubach upływało w gronie rodzinnym.

W drugie dzień świąt był czas na odwiedziny sąsiedzkie. Od świąt Bożego Narodzenia do Trzech Króli chodzą „Trzej królowie”: jeden z gwiazdą, drugi z szopką, trzeci trzyma puszkę do której wrzucane są pieniążki. – kontynuuje Pryczkowski - Zwykle recytują wiersz z życzeniami typu - by się dobrze powodziło, a krówki zawsze dawały mleko, by prosiaki dobrze rosły i kury jajka niosły… Następnie śpiewają jedną lub dwie kolędy. Oczywiście im piękniej się zaprezentują, tym szczodrzej będą obdarowani. Niestety, współczesne szopki to często papierowe domki kupione w sklepie.

Oczywiście tradycja kaszubskiej szopki jest żywa wśród artystów ludowych. Józef Chełmowski, artysta z Brus, który wytwarzał rekwizyty obrzędowe i szopki bożonarodzeniowe, często wyposażał je w pozytywkę z kolędą, są też szopki ruchome. Tradycja ta rozwija się wraz z corocznym konkursem szopek, w którym biorą udział artyści z Pomorza. Stałym elementem są rzeźbione i malowane postaci, żłóbek, Święta Rodzina, pasterze i Trzej Królowie z nieodłącznym kaszubskim wzornictwem, są też morskie fale, rybackie sieci i ryby. Z nadejściem Nowego Roku związane są „psoty”, czyli figle, które miejscowa młodzież urządza sąsiadom w noc sylwestrową. Czasami psotnicy wyjmą komuś bramę z zawiasów, przestawią samochód na podwórku, a bywa, że rano wóz konny gospodarz zobaczył na dachu…